Tamddult

Zɣ Wikipedia
(Tmmatti d zɣ Tamdult)
Aller à la navigation Aller à la recherche
Adɣar n tmddult
isagurn n tmddult
isagurn n tmddult sg ignwan

Tamddult[1]Tamdult[2][3]Tamddult n Waqqa nɣ akkʷ Tamddult wwaqqa tga tiɣrmt tamɣribt taqburt inɣuban, ttyussan tmddult dar imaziɣn n iffus mas tnɣuba ddaw ufus n Mḥnnd u Ɛli Amnṣag. Tlla tɣrmt n tmddult g tama n tɣrmt n waqqa, taggug fllas s 13 kilumitr, isagurn n tmddult suln g iggi n yat tukart imẓẓin g wammas n uzaɣar n tgrawt n tuzunin, Tugt n id bumzruy zun Lbkri, Lyaɛqubi d Lḥasan Lwazzan ar ttinin mas tuṣka n tmddult tlla g tasut tiss 9 dat tlalit, tddr ar tasut tiss 16 dat tlalit llig tt ixla Mḥnnd u Ɛli Amnṣag g uzmz n Isaɛdiyn,[1]

Tasnaẓɣuṛt[ssnfl | Snfl asagm]

G udlis n "Kitab Al asma" n Ibn Tunart, "Tamdult" nɣ "Tamdwult" tga "Tamɣart f ikcm urgaz, ur sul tgi tafruxt".

Tuṣka[ssnfl | Snfl asagm]

Ar ttinin ayt umzruy mas tlla tuṣka n tmddult g tusut tiss 9 dat tlalit g uzmz n tuṣka awd n tɣrmt n iglmusn, f ufus n Ɛbdllah u Dris, agllid n Sus, Aɣmat, Nnfis d tmazirt n Imṣmudn nɣ Imẓmudn, Maca id bu umzruy yaḍnin ar ttinin mas tamddult tqqbur f usakud ad, d mas Ɛbdllah u Dris (ɛbdllah bn dris) is ka yuls tuṣka i tɣrmt n Tmdult acku tga aɣaras n tsbbabt n wurɣ sg uzmz n ifiniqn, Ḍaṛt tasut tiss 9, tẓḍaṛ tamddult ad dars yili kra n ism yaḍni g isaɣuln iqqburn,

Id bumzruy ur msackan f yan wawal, acku ur illi kra n usaɣul ittyaran isawaln f usakud n tuṣka n tɣrmt n tmddult, Ayad ad yujjan iwaliwn ad igutn f usakud n tuṣka: llan id bumzruy ittinin mas tuṣka nns tlla g uzmz n Ayt Dris, yili ma ittinin mas tlla tuṣka nns ḍaṛt ukccum n lislam s Lmɣrib, yili ma ittinin mas tlla ḍaṛt tlalit n saydna Ɛisa.

Bu umzruy d uslmad Muḥmmad Ḥndayn, g udlis nns Tamddult (adlis) yufa g umzruy kigan n tmatarin ittinin mas tuṣka n tmddult tlla ḍaṛt n Ayt Dris, tili ḍaṛt ukccum n lislam s Lmɣrib. Ar ittini Muḥmmad Ḥndayn mas tettyawṣka tamddult zɣ dar udayn imɣribin g uzmz da ɣ srsn tirsal n tugt n tɣrmin yaḍnin zun tiɣrmt n Baga g Trudant d tɣrmin yaḍnin g Waqqa, acku udayn g uzmz ann fkan afus i tsbbabt d tdamsa, slawan g uzmz n ifiniqn, ayann a f ẓḍaṛn udayn ad gn imsdagn n tmddult, tg nit tmdint ad yan wammas imqqurn n tsbbabt d tdamsa n urɣ d imɣuzn lanin atig, tili f uɣaras gr tɣrmt n Iglmusn d Udaɣust,[1]

isagurn n usfsi n imɣuzn g tmddult

Msackan akkʷ id bumzruy mas imɣuzn ad igan aẓuṛ n tmddult nttni ad yujjan tamddult ad tettyussan, tajj ula willi tt iṣkan ad tt srsn g udɣar nna g tlla. Tamddult gis anas, zzng d udrim, talɛddadt tga adɣar n umɣiz (nɣ amzɣuz) amqqṛan g tmddult, ar zgis d ssufuɣn kigan n imɣuzn, Tettyussan tmddult s taẓult dɣ nttat, Imɣizn n udrim umẓn munn akkʷ d udrar n iɛddadn d udrar n giliz d udrar n buwdadn,

G tusutin tinammasin, sawln kigan n id bumzry f tɣarasin n uswwuri n umɣuz g tmddult zun Lbkri d Lwaṭwaṭ, fkan aglam n imɣuzn d tɣarasin n uswwuri nnsn,[1]

Ḍaṛ sskka[ssnfl | Snfl asagm]

Ufan imassann n tṛkyulujit g isagurn n tmddult imassn n tmguri n idrimn g tusutin tinammasin, tiɣuṛiwin ittuyskarn ar mmalnt mas imṛabḍn ad gis iskrn ḍaṛ sskka, Ar gis sgaddan adrim n imṛabḍn da mi gan s ism "lriaḍ""lqṛaṛit", Tasutin tinammasin gant tasutin n tdamsa n wurɣ, anas d udrim, mayan a f ddan akkʷ id butaṛkyulujit mas adrim n imṛabḍn iga win wurɣ d wanas,[1] [4]

Igrramn[ssnfl | Snfl asagm]

asmḍl n sidi cnawil nɣd sidi muḥmmad u ɛbdllah

Sg isagurn illan g tmddult, illa yan ugrram sul ibddan s wass ad, ad t igan d ugrram ilan sin ismawn, illa ma ittinin mas iga asml n yan ugʷrram uday ism nns Ṣamwil Cnawil ar as ttinin ayt tuzuni Sidi Cnawil, yili mad ittinin mas iga asmḍl n sidi Muḥmmad u Ɛbdllah, Agʷrram gis lqbbt ittyawbnan s uẓṛu d wakal, yili g wammas nns yan uṣmḍl iɣzzifn, ilkm g taɣzi nns 6 mitru. S wass ad ar skarn imzdaɣn n tuzunin Lmɛṛuf g ugʷrram ad, ilin darsn tugt n taɣalin f ugʷrram zun asujji,[5]

Ardal[ssnfl | Snfl asagm]

asmḍl n sidi Ɛli u Yuns

Tallast akkʷ ittuyssann f urdal n tmddult, tga tt tallast n umaway umrin Mḥnnd u Ɛli Amnṣag, tallast a ad igan taxndallast acku ur tsawil f tmntal iwddjan Mḥnnd u Ɛli Amnṣag ad irdl tiɣrmt n tmddult,

Tallast tamiwant n urdal n tmaziɣt:[5] [6]

Tallast ad ar tsawal f yan urgaz zɣ imzdaɣn n tmdult, iga yan urgaz iɛdln assaɣ nns sidi Ɛli u Yuns, asmḍl nns illa g tmazirt n unammr iɣccan g tnara n thala g tmazirt n Sus, ass ad iga sidi Ɛli u Yuns agʷrram g tmazirt da g ittyamḍal[7], tallast ar ttini mas sidi Ɛli u Yuns dars 7 n tfrxin, ar tnt ttḥqqaṛn ayt tmazirt acku tiwtmin ka ad gant, sidi Ɛli u Yuns dars yat taɣult ar tt ikkrz g tuzunin ar gis ittfllaḥ, yan wass yat zɣ twtmin tfka as immas imkli ad tawi i babas g igran (g taɣult nns), mmaggarnt ifrxan n usun g uɣaras kksn as imkli jdrn t (kmḍn t), taḍu s tgmmi nns, tfk as d immas imkli yaḍn kksn as t daɣ ifrxan n usun g ubrid, ar tiss 7 n tkkal, tfka as d immas imkli tga as d ilammn ɣ uflla i imkli afad ad as t ur kksn ifrxan n usun, alliɣ nn tlkm babas g igran, izzf imkli yaf nn ilammn g iggi n uɣrum ilmma ina as:


Tamddult Allah a illi Mrim is giɣ aydi. Tamddult

—Sidi Ɛli u Yuns

trar fllas illis, tnna as:


Tamddult Aydi u waydi a baba iga war aytmas.
Ha ti tiss sa n twal ay iyi rurn ayt tmddult n waqqa takat.
Tamddult

—Illis n sidi Ɛli u Yuns


Tamddult Is iggul tagallit n uɛyyal aḥḥṛam.
Ur ittaki d tmggṛḍt nns amr tin yan issnn.
Is illa lḥaqq lbaḍl ɣlin f warraw nns.
Mḥnnd u Ɛli nttan iṣḥa is nit iffuɣ.
Ur akkʷ issn aɣaras ifran a mu isnal
Tamddult

—Anḍḍam

Ilkm nn sidi Ɛli u Yuns dar Mḥnnd u Ɛli Amnṣag, yaf t inn dars ssibɛ, ilul dars kra n ufrux iskr as tafugla n tlalit, Isawl Mḥnnd u Ɛli Amnṣag i twayya nns, inna as is kullu ccan middn, taggi d twayya, tnna as:


Tamddult ccan akkʷ mddn amr yan lxlq.
Tumar n ayt tmdult ad fllas illan
Ig nn taksart mla d lɣyaṛ illa fllas
Tamddult

—Tawayya

iffuɣ d umnṣag ilkm d Ɛli u Yuns inna as:


Tamddult nkr a aɣrib a ticct tirmt nnun.
aylli igan lɣṛḍ nnk riɣ ad tn kmmlaɣ.
Tamddult

—mḥnnd u ɛli amnṣag

isawl daɣ sidi Ɛli u Yuns:


Tamddult Iggall as daɣ tagallit n uɛyyal aḥḥṛam.
Ad ur ittaki d tmggṛḍt inu amr tinni ssnɣ.
Is illa lḥaqq, lbaḍl ɣlin f warraw nnɣ.
Tamddult

—Sidi Ɛli u Yuns

iɛawd umnṣag isawl i sidi Ɛli u Yuns:


Tamddult Zayd ar usggʷas n waḍan g nn lɛlam i tgmmi nnk Tamddult

—Mḥnnd u Ɛli Amnṣag

isawl sidi Ɛli u Yuns:


Tamddult Kigan d lmiɛad ad ixcnn iɣ tn inna yan.
Ngr as d unṣḥab nns acku tlla lmut.
Ur iqqil yan izdin s yan ad ittmaṭal
Tamddult

—Sidi Ɛli u Yuns

isawl Mḥnnd u Ɛli Amnṣag:


Tamddult Zayd lmiɛad n wayyur n waḍan ha iyi lkmɣ kn inn.
Tamddult

—mḥnnd u ɛli amnṣag

isawl sidi Ɛli u Yuns:


Tamddult Iggut aɣ wayyur skrat aɣ lmiɛad n imalass. Tamddult

—Sidi Ɛli u Yuns

isawl Mḥnnd u Ɛli Amnṣag:


Tamddult Ad iṣḥan lmiɛad n imalass lḥdd lkmɣ kn inn. Tamddult

—mḥnnd u ɛli amnṣag

ibrrḥ Mḥnnd u Ɛli Amnṣag g tmazirt ns:


Tamddult Iḥddadn n lajdid iwa ttḥddadat.
Idbbaɣn n lajdid iwa ttṣmmaṛat.
Tamddult

—mḥnnd u ɛli amnṣag

lliɣ izri imalass yili daɣ uḥwac g tmddult, ilkm ukabaṛ n ɛli amnṣag s tmddult, ilint tfrxin n sidi Ɛli u Yuns g uḥwac, akznt sin middn sg ukabaṛ n Mḥnnd u Ɛli Amnṣag, tsawl yat gisnt:


Tamddult Allah a baba.
Aḍu n lljumat ayad.
Iysan mḥadanin.
Aɣ ifassn i irgazn.
Kcmn d tasutin.
A ha nn iɣẓan umahal.
Issn mas nniɣ.
A gr takʷẓin ar yiḍ, uccn ar a tnt iɛmmṛ.
Tamddult

—mrim illis n sidi ɛli u yuns

tigira:


Tamddult A hat Mḥnnd u ɛli amnṣag iṣḥa is nit iffuɣ.
Yan wass iffud lḥal ur sul iqqama yan.
Tamddult

—mḥnnd u ɛli amnṣag

Idlisn n umzruy ar sawaln f snat tikkal n urdal, ardal g uzmz n ayt dris, d urdal yaḍni g uzmz n Ayt Mrin, tallast tamaziɣt ar tsawal f urdal wiss sin nna iskr Muḥmmad u ɛli amnṣag da d ikkan Ayt Ṛṛxa,

Bumzruy Muḥmmad ḥndayn, g udlis nns tamddult anmuggar n tɣrma tamɣribit-tatargit, dars tannayt yaḍn: ardal n tmddult dars kigan n tmntal, tamzwarut, igatt imnɣi ingr tasmuni n taḥggʷat d tasmuni n tgizult g tusut tiss 14 dat tlalit, zun tiɣrmt n igli g tama n trudant, da f ikka urdal ula ntta g imnɣan n tḥggʷat d tgizult, tamntilt tiss snat iga tt mas tasut tiss 14 tga tasut n urggig d tmaɣt g Sus.

Tamdyazt n urdal n tmddult[ssnfl | Snfl asagm]

tallasn n urdal n tmddult n waqqa[8] s uɣanib n mass umrzu muḥmmad dawud u bṛik

Axxu a zzman n tmddult n waqqa nnan aɣ
illa gis yan urgaz mskin iṭṭaf lmal
arraw nns amndun tamt tɛyyalin
iga lmuḥgiṛ ur iẓḍaṛ ad irar awal i yan
a yan urti n ljdid iɛlan a ɣ akkʷ llan
illa gis biṭṭub immimn ula ṛṛmman
illa gis buskri immimn rwasn sskkaṛ
bufggus d ljihl gan yan lliɣ mmimn
crkn tiḍfi yili gisn alf n usafar
ur illi abla aḥwac inna nkka
aḥwac mn lliɣ tlaf wafa ar kiɣ tṛuḥ
a llah a Mrim a illi awi d tirmt nnɣ
kksn as ayt tmddult n waqqa tirmt
baba ḥnna d inna ḥnna
sa n twal a immi ad iyi rurn ayt tmddult n waqqa takat
tiss tamt tawit i babas ɣ ammas n ilammn
nkr d awin a baba asyat tirmt nnun
allah ukbaṛ a Mrim a illi
is nga aydi ad cttaɣ ilammn
aydi d iwis n uydi a baba ad iga
walli ur iṭṭafn aytmas
d iggulla ad iɣama mskin
s lḥḥṛam d walf n uɛyyal yamin
ar d gɣ wacc i tmddult n waqqa ad tnt xluɣ
iggullas ur ittaki tirmt a ɣar iɣ ssnɣ
is ittawqbal lbaṭl ɣlin f warraw nnɣ
nkr a baba awyat tiɣrsi nnun
i muḥmmad u ɛli amnṣag ad ixaṣm f warraw nnk
yasi lksut nns imun d uɣaras
muḥmmad u ɛli amnṣag iṣḥa is t inn lkmn
yaf tn inn nit igrad dars imikk n warraw
islla ak ibidd d ku yan iḥaḍṛn
ak inn iwin dda msɛuda is kullu mmnsan middn
ad ur iggru kra urta akkʷ icci
mmnsan kullu abla yan lxlq
isgun ɣid takccart udm n lɣyar illa fllas
amjjuṭ ur t igi u ṛṛxa ur t iwala
yaki d muḥmmad u ɛli amnṣag isawl inna as
nkrd a yun uɣrib ad tcct tirmt nnk
ullah ur iyi ttkka tirmt ar kiɣ ssnɣ
is ittyuqqbal lbaṭl lli illan f warraw nnɣ
zayd ar lmiɛad n imal lkmɣ kn inn
kigan d lmiɛad ixcnn iɣ tn inna yan
ngras d unṣḥab nns acku tlla lmut
ur iqqil yan izdin s yan iṭmaṭaln
zayd lmiɛad n wayyur n waḍan ncaɛllah ha iyi rad k inn lkmɣ
iggut aɣ wayyur skrat aɣ lmiɛad n imalass
ad iṣḥan lmiɛad n imalass lḥadd lkmɣ kn inn
muḥmmad u ɛli amnṣag ibrrḥ ismun d lḥrkat
ad kullu munn ayt tmazirt ad gis ur iɣama yan
muḥmmad u ɛli amnṣag isawl inna asn
iḥddadn n ljdid aywa ttṣmmaṛat
rarat kullu ma mu idda lḥafr tiɣrdin
lburin n lḥdid aywa arayat ɛmmaṛat
acku iburdin n lḥdid ad igan i ṣṣaliḥin
a walli s nkkat i wanna t iran
utn ixṭṭaṭn n ljdid lxaṭṭ
ad ur izri umnṣag ad d ur yawi tiṛmay
ad ur issin u tmddult n waqqa ar t inn lkmɣ
ixizzutn inu d ibawn iqqaṛn nit
ad ak ur inin yan kṛaḍ s ubaraz nnan as
mammas kmmin ka nttdffar aytn xluɣ
gr irafan d ucwwaḍ iḥma fllaɣ lḥal
lkayd mrim ad d isawln tnna as
a baba kʷḍiɣ i waḍu n lljumat n iysan
ɣ watayt ad n tmddult tra tt akṛkuṛ
isggʷasn ad kka iɣʷitn ukan ufus ns
ssutln i tmddult ad t inn xlun
yasi d lmrwak inna as lmiɛad lkmn
iḍmɛu igllin ad as fkn laman nns
iɣli lmuddn s iggi n taṣṣumɛit ira ad ka yuddn
iginn ad d yawi ladan yawi d taɣuyyit
lbaṛuḍ zun d iggig, ṛṛṣaṣ ar ittṛccac
inaɣan zun d imadaɣn ayann nniɣ i yan
imugas gan ikabaṛn ur ɛfin iban
is nit isgllb lḥafr n wayyis tamddult n waqqa taqqmmut
ngr takkʷẓin n ḍi yiḍ uccn as tt iɛmmṛn
a ɣinn aɣ kullu ḥuddan iwaliwn ttmman
ad ak araɣ a sidi ccnawi ɣ tuẓẓumt n tmddult
ad ur iɣṛqq rbbi tanawin

— Amrzu Muḥmmad Dawud u Bṛik

Tamddult n wass ad[ssnfl | Snfl asagm]

ismḍal iqqburn n tmddult

Mqqar iɣbala n umzruy ar ttinin mas tiɣrmt n tmddult tkka tt inn tga tiɣrmt ilan tamsdagt srs izrin, tg ammas adamsan, acku ttyussan s tsbbabt n urɣ d nnqqṛt d kigan n imɣuzn ilan atig, macc ass ad ur gis d iɣama amya sg mayad, ass ad tga iẓṛan d yan mnnaw n igudar ibiddn mgal assrcu n unẓaṛ d tafukt,[5]

Ẓṛ uggar[ssnfl | Snfl asagm]

Isaɣuln[ssnfl | Snfl asagm]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 et 1,4 (tafṛanṣiṣt) https://books.google.co.ma/books/about/Tamedoult.html?id=pj5hmwEACAAJ&redir_esc=y
  2. (taɛṛabt): https://books.google.co.ma/books/about/%D9%82%D8%B5%D8%A9_%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D8%AA%D8%A7%D9%85%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA_%D8%A3%D9%88%D9%82%D8%A7.html?id=XMRswwEACAAJ&redir_esc=y
  3. (ⵜⴰⵄⵕⴰⴱⵜ): https://lakome2.com/culture/244324/
  4. (ⵜⴰⵄⵕⴰⴱⵜ) : https://sawtkom.ma/2403.html
  5. 5,0 5,1 et 5,2 (taɛṛabt): aɣawas n umuddu TV, tasddit tiss 100, https://www.youtube.com/watch?v=pwV6EBRE68Y
  6. (ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ): https://mafaman.yoo7.com/t412-topic
  7. (ⵜⴰⵄⵕⴰⴱⵜ): https://books.google.co.ma/books/about/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%A6%D9%84_%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A9_%D8%A8%D8%B3%D9%88.html?id=5PTqPQAACAAJ&redir_esc=y
  8. https://mafaman.yoo7.com/t412-topic