Anawn n uḥwac

afgan amaziɣ, ittawssan s tayri nns i tẓuṛi d ufulki d tayri tasutin f tasutin ayad, tg tzdugi d igamiwn aɣbalu n iswingm nns lli s iẓḍa ifalan zwarn n tifras n tussna nns d tmagit nns tamaziɣt. iẓli ufgan amaziɣ aẓawan nns ɣ tlla tɣlaɣalt n isaffn n tayri d unaruz d tiddas awd  tumrt. ifk as mayan tudrt ibuɣlan s isyafatn n wafulki d iman iɣusn n tfganit, ifrk awd s watig n tirlli yattuyn, ifk as adɣar nns g usgd awd tasrtit, d tdamsa, tili awd ɣ uẓawan nns d tussna d tskla nns akkʷ.

  zɣ tmagit n tirlli ad zɣ ilal unaẓuṛ amaziɣ, lli yurmn kigan n izzʷgar n isaffn n tudrt s ma tla n ikʷlan. tg dars tudrt tamaziɣt tamgdudt ifri ɣ ad itt agʷm i tẓuṛi nns…ig unaẓuṛ g tffugliwin d tmɣriwin d tfaskiwin, tissit n tudrt n middn, isulf tasrtit d tskla d tdamsa d usgd s tẓuṛi nns, immaɣ a iml udm n tmagit nns i umaḍal, tamagit ann taẓawant, tamagit ann tasklant, tamagit ann iẓlin s ufgan amaziɣ ur iṭṭfn anaw.

Taẓuṛi n uḥwac :

aḥwac lli igan tamunt ig tarabbut ig awd udm n twizi yaḍnin. isman uḥwac tarabbut n ufgan d umarg d uẓawan, isman s ɣikan isyafatn n middn. ur iẓli uḥwac s urgaz awd tawtmt, ur igi win wid mẓẓiyn awd wid mqquṛn isman middn akkʷ, d ur igli middn s kra n uṭṭun, aḥwac ismun middn zɣ sin ar ifḍ n ufgan d uggar.

tawalt n uḥwac tga assaɣ i maṛṛa tirabbutin n uẓawan d umarg lli ɣʷmanin s tmagit n tussna tamaziɣt, zund kullu iḥwacn n sus (amṣmudi), d iḥwacn n ayt uzaɣar d ayt udrar, macc ur nẓḍaṛ a ngli (lunast, timdyazin n ḥmada, lɛiṭa, ḥuran, tahramt, lhit, lmlḥun, takriḥt, tafrraḥt n trudant…) g wassaɣ n uḥwac lliɣ fllas dwrn wanawn ad n uẓawan, d urt sul rwasn s kigan, gan iḥwacn ttɛṛṛbnin lli sun ur igin amaziɣ, acku iɣ nna aḥwac nukz nn kigan n iḥwacn lli llan inn s tutlayt tamaziɣt lli ilsan tamagit tamaziɣt, g sus d lḥuz d wasif n dra. waxxa illa uḥwac s kigan wanawn d kigan n ikʷlan d uẓawan macc iga yan s tɣarast nns iẓlin ɣ tussna tamaziɣt.

  anawn ad n iḥwacn mmrksnin llan g sus, aḥwac n ida usmlal ur igi aḥwac n awluẓ, illa kra n uzilal grasn ɣ uẓawan d uklu d tɣarast lli sa gis tt ḥucn. ilin tmnaḍin mqqar iga wassaɣ / ism yan, macc aḥwac ur igi yan, anawn n iḥwacn illan ɣ udrar n drn mqquṛn ur igi zun d iḥwacn illan g udrar n laṭlaṣ amṛwaṣu, ur mmrwasn ɣ izli awd imassn ula  ur gin yan ɣ uklu n trabbut d tɣarast n uḥwac. abṭṭu ad illan ngr aḥwac n udrar n drn mqquṛn d udrar amṛwaṣu d sus akkʷ d lḥuz, irwas is d ikka anaw n tzdgi d igamiwn lliɣ zdɣn imaziɣn, ig umzruy awd nttan zɣ a illi iffaln tifiras nns g tẓuṛi d tussna akkʷ.

  iḥwacn lli akkʷ illan ɣ tussna tamaziɣt mqqar gan anawn iggutn, iga yat tẓuṛi lli s tẓli tussna tamaziɣt, ig ayda lli d fln imzwura i ufgan dis yusin aklu n tɣrma d tmagit tamaziɣt.

timlsit n uḥwac ur tgi yat, ku tamazirt man tmlsit lssan imurar g uḥwac. d kra iga tt tamurt tẓli tmlsit nnsn g tffugliwin nnsn d tmyurin nnsn, iɣ nẓṛa timlsit ɣ iḥwacn n ayt tmazirt n ‘waqqa’ d ‘tsktant’ d ‘ṭaṭa’ ur gin zun d timlsa n iḥwacn n ayt uzaɣar n tznit, d xtid akkʷ ur gint zun d tin lli lssan ayt udrar n laṭlaṣ, ig mayan a illi iẓlin s kra iga tt tamazirt. inawn ad n tmlsa d ikʷlan ad immrkksn g tmizar iga afulki lli tla tɣrma tamaziɣt, lli mi iṛcm umzruy tifras nns.

  aẓawan n uḥwac awd nttan immrkks iggut iga  anawn ɣ uḥwac amaziɣ. ilin sin wanawn n isaffn n uẓawan, amzwaru : aẓawan amaziɣ azayku, lli ur iffaɣn isaffn n umarg azayku amaziɣ, ig awd nttan sin wanawn yan iga aclḥi wis sin iga abudrar, d wanaw wis sin ɣ isaffn n uẓawan illa : aẓawan n tafriqt, lli igan aẓawan d ikkan agʷns n tfriqt lli imann g yan uklu n izli ar as tt inin ‘gnawa / tagnawit’.

  isaffn n uẓawan amaziɣ ar tn izuzzur (wallun), d isaffn n uẓawan n tfriqt ar tn izuzzur (ganga) iman dis awd wallun. aẓawan ad n tfriqt ar tin bahra nttafa g laṭlaṣ mẓẓiyn d ugʷns n iffus d iffus atawan.

  iḥwacn n umaziɣ llan f smmus n tiwal, mqqar iga uḥwac win irgazn waha niɣ iga win irgazn d tmɣarin niɣ win tmɣarin waha niɣ iga win tfrxin.

Smmus n tiwal n iḥwacn ad gantnt :

• amaɣʷd
• wad ikʷnan 
• sin imaɣʷdn mgabalnin
• sin imaɣʷdn imsasan
• tasutlt iqnn.

tiwal ad n uḥwac illa maɣ munnt ɣ yan wanaw n uḥwac, ili maɣ gis yat niɣ snat, illa daɣ maɣ issfal uḥwac s umaɣʷd idwr s tsutlt iqqnn, d iɣ issfal s sin imaɣʷdn mgabalnin ibṛṛm s tsutlt iqqnn, idwr s tiwal yaḍnin, ig uḥwac s iklli t iglli (uɛllam / ṛṛays), nttan ad asn immaln tizi nna ɣ rad tdwr twila n uḥwac s tayyaḍ, zɣ wad ikʷnan s umaɣʷd niɣ zɣ tsutlt ar sin ikʷnan. ili anaw n uḥwac lli itt ɣaman g yat twila, iɣama fllas ar d ikmml iwiz, iklli illan g kra n tasgiwin n sus.