Aḥidus

Zɣ Wikipedia
Aller à la navigation Aller à la recherche
ⴰⵃⵉⴷⵓⵙ ⵏ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵏⴰⵎⵎⴰⵙ ⵖ 1955
ⴰⵃⵉⴷⵓⵙ ⵏ ⵡⴰⵟⵍⴰⵙ ⴰⵏⴰⵎⵎⴰⵙ ⵖ 1970
ⴰⵃⵉⴷⵓⵙ ⵏ ⵉⴼⵔⴰⵏ

Iga uḥidus yan wurar nna skarn imaziɣn n waṭlas anammas d usammr. Iga urar ẓḍaṛn ad t skrn ifrxan ula tifrxin, ar tettmziriy talɣa nns zɣ tmnaḍt ar tayyaḍ. Zikk, ar ttaɣn imaziɣn n tmnaḍin ad aḥidus ɣ kraygat tizi, lumaṛ ad day zrint tinwutci, macc tigira ad ar t skarn ɣar ɣ tmɣriwin d tfugliwin. Skrn kra n tmsmunin kra n trubba ganin aḥidus d tazzult ar sis ttkkan timizar akkʷ ar sis drrunt ɣ inmuggarn d igdudn n umaḍal.

Anawn n uḥidus[ssnfl | Snfl asagm]

Taẓuṛi n urkaḍ ‘’taḥidust n imgunn‘’[ssnfl | Snfl asagm]

ⴰⵃⵉⴷⵓⵙ ⵏ ⵉⵎⴳⵓⵏⵏ

Mk tga ljukanda ,tiflut n tẓuṛi n iɣman tamaḍlant nna iɛdl unaẓuṛ amaḍlan “dafintci” (1503-1505), yat tmatart tamqrant n tussna d tẓuṛi nna ittawin kigan n mddn s tmdint n bariz d ar takka uddur axatar i usfsr n “laburs” isggʷassn iggudin aya. Imkinnaɣ ayd tga awd tḥidust n imgunn g yat tsga aḍnin n tẓuṛi, tga yan urkaḍ igan tisit n wamun, tga asissn i tmazirt n imgunn ula tin dads ula tin lmɣrib akw sg uflla. Ayddɣ n tẓuṛi a ɣf nra ad nsiwl g usntl ad ,tsman tẓuṛi ddɣ kigan n tɣawsiwin zund, amarg n yirir, arkaḍ, timlsa, izlan, imassn... Aya ad d yiwin allig tiwy iẓṛi d tssusm kigan n imallayn d inaẓuṛn d mddn akkʷ s umata, allig da d teddun sg timazar kull n umaḍal.

Arkaḍ ddɣ n imgunn issusm kigan inaẓuṛn g wamun ula g brra n tmazirt ula mddn kull. Iga yat tẓuṛi ifkan atig i tmazirt n imgunn d tmazirt n dads g yat tsga, ig ula yan wanaw n tẓuṛi ittasin s aflla tamallayt d tdms g tsga n “dra tafilalt” d ar tgga udm iḥlan kigan i tmurt n lmɣrib g tmizar n umaḍal g fransa ula sbanya ula mirikan...

G urzzu ad rad nswuri ɣf sin inaẓuṛn ittirirn aḥidus ,gin sg snat tsutiwin imzarayn, “mulay lḥu” issntan aḥidus sg usggʷas n 60 ar 2000, d “yussf balhwa” nna igan aslway n trabbut n tḥidust n imgunn sg 2000 ar 2023. G waddad amzwaru, rad nuru ɣf tẓuṛi n uḥidus d isnfln ula udmawn imaynutn nns, d imassn itiknulujin nna yiwsn ad nn yawḍ uḥiidus timizar n umaḍal.

Taẓuṛi n uḥidus gr mad izrin d uzmz ad: amdya “tarabbut taḥidust n imgunn” taḥidust n imgunn.

Aḥidus gr umzruy iḥlan d uzmz ad amaynu[ssnfl | Snfl asagm]

Tannayin n umdyaz “mulay lḥu”: «aḥidus tinml ayd iga!! ur d lhḍṛt?» awal ddɣ ad inna umdyaz nɣ d lɛrif n uḥidus d tmnaḍin mulay lḥu nna yiwḍn 81 n usggʷas, s wawal nns d wul nns ittbbin, ntta nna d inkrn, iṛẓm d alln nns ɣf uḥidus abldiy, ilan tirsal ula timitar tiqburin n tigi ula isitti ula yimk nna s ittyiskir. Yusi anzwum i uḥidus ad ur iddu, ad ur ismur nɣ ilsa timlsa aḍnin nna djun ur ilsi.

Mulay lḥu iga lɛrif nna ittaɣn aḥidus g tmazirt n wasif n dads ula tin wasif n imgunn nna iwalan i tsga n dra tafilalt. G uḍris ad ngr iẓṛi nnɣ ɣf tirmt n mulay lḥu d twuri n trabbut “taḥidust n imgunn” nna itwassnn s wassaɣ n “arkaḍ n imgunn” n tmazirt n tɣṛmt n imgunn (klɛa mguna).

Inna umara lḥu azrgi: «taẓuṛi a da tsmunu gr umarg n yirir d urkaḍ d ikkʷlan ifrqacn nna ittawin iẓṛi ula tawngimt n inaẓuṛn d imallayn d mddn s umata nna d itmuddun ad iẓiṛn tiḥli nns» azrgi, 2012.

Inna mulay lḥu: “aḥidus yaɣul iga zund kra n umuḍin ur yufin asafar, ar ismummuy g ifsti, ar ittmtat s ifsti, tafuyt lliɣ d ittalin ɣf uḥidus, taɣul tɣli, yili ntta g tillas, aydud n uḥidus ar ittsmur imikk s imikk, winna yakkan atig i “lmɛna” iɛccaqn ula winna as issflidn ar tsmurn imikk s imikk.

Isawl ḥasan jawad ɣf usntl n “lmɛna” inna dda g da iggar umdyaz nɣ d amarir izli nns nɣ d tamdyazt, ccwayt n imssflidn g irms n lmɛna, aya ad aɣ isnɛatn is tlla yat tzdayt d yan umṣawaḍ gr umarir nɣ lɛrif d uydud nns. Yan umṣwaḍ ittuṣkan ɣf “lmɛna”.

Inna ḥasan jawad ɣf lmɛna: “g tmyurin tamawalt n iclḥiyn, awal n umdyaz iṭṭf abda sin wudmawn, iwaliwn nna ittini, d lmɛna nna s ira ad t rmsn mddn, ku taguri tɣiy ad tawi s yan lmɛna “1989: tasna 58-168. [1]

Lɛrif mulay lḥu inna diɣ, ikka tt nn lliɣ tamɣra ar ttkka imalass, sa n wussan, ar ttaɣn mddn aḥidus sg uɣlay n tafuyt ar anqar nns, dɣi llant tmɣriwin ittkkan ɣir yan wass, lumar g tmdinin, lliɣ yuf dɣi, lliɣ tamɣra tɣra i kʷu yiwn, swa wanna iṭṛṛḥn swa wanna mi idrus lḥal, gan akkʷ mddn yan, wanna issnn ad ibbi amarg d izlan zun d i akkan mddn uddur d watig amqran. Lliɣ da nssflid i tɣratin kkant ignna wala akal, dɣi ur yad sulnt tɣratin ula suln iḥidas wamm williɣ.

Mulay lḥu inna diɣ: iga uḥidus zun d tinml, da isslmad tiɛɛurma ɣf uswingm d tussna n wawal. Iga taẓuṛi iṭṭfn timitar n yirir d trsal iṣḥan n tussna. Zun d wanna iran ad yirir aḥidus g irgzn ifukk ad ils tajllabiyt tamllalt “lfal umlil” nna yaɣ isnɛtn tazdgi d nniyt n umdyaz. Ula tiwtmin da lssant ticḍaḍ d iḥbirran, d tsbniyt i tinna yiwln ,tinna ilsan tasbniyt gint taẓult tinnaɣ hat iwlnt yad, tinna ilsan iḥbirran ur gint taẓult hat ur ta iwilnt. Tirbatin nna inkrn s aḥidus ar tggant tawrarrayt, ar ttrarant izli i ayt uḥidus dda g t grn.

Arkaḍ n tḥidust n imgunn ar dids ttmun tiyti n igdm d ucbqa n ifassn, tawada n twtmin ula tin irgzn tman d wallun, yan ur izwar yan , yat ur tzwar tayḍ, ar ttirirn s lmizan, macan mulay lḥu da iẓṛṛa mas d anawn imaynutn nna d ikcmn s tmazirt zun d tagrubbit nɣ d id lgrub, inna da nqqan aḥidus anṣliy , inna anct ddɣ n imassn itiknulujiyn fkan i mddn ansiwn g ẓṛṛan aḥidus s twlafin d id lfidyu, ukan ayddɣ kull ar as ittkks uddur i uḥidus, ar as iḍḍaṛ watig nns .

Aynnaɣ ag ak inna mulay lḥu: tiwḍ tizi g ilazm ad namẓ afus i uḥidus ad ur iddu, ilazm ad nsmuttr izlan iqburn nna ittsmurn, tasrtit n tussna ula tanḍeḍt yiwḍ wass g ilazm ad tskcm taẓuṛi ddɣ s tinml ula tasdawit afad as ttelmadn inlmadn ula imzrawn mk tra tmawast n tussna ula tin tdlsa ad tidir tẓuṛi n tmaziɣt lumaṛ taẓuṛi taqburt nna illan g kigan n tsggʷin n lmɣrib.

Micil biru isawl ɣf udmawn imaynutn n umarg d uḥidus dda g yara ɣf unaẓuṛ amqran tamlla n rbbi ɣifs “muḥmmad rwica” nna ittyassann s yirir nns izddign ɣf: «matta zzman isaggan, mani zzman iɣudan» tizlit ad yuls as unaẓuṛ uṛḥḥu d munir» Peyron: 2019 tizlit ad tuwi d ɣf udm amaynu n izlan d umarg, mulay lḥu inngla, iqnḍ ɣf waddad nna yiwḍ uḥidus, aynnaɣ ag da iggar aɣuyyi i inaɣmasn ula winna iswurin g yigr n tussna n tẓuṛi ad rarn lbal s uḥidus nna ittsmurn ,ass ḍaṛt wass.

«Agrḍ nɣ d awal iga zun d ifilu isslkamn tabrat i uydud, ig as iḥla ugrḍ i lɛrif ar tlkkm tbrat nns, macan aydud ar ittiɛqil i izlan s tmktit n walni nns...» Zunthor : 1983[2]

Ẓanṭur inna g tguri ddɣ nns mas d agrḍ n lɛrif ntta ad nn isslkamn lmɛna, yan umarir iṭṭafn amggrḍ iḥlan ar as ssflidn mddn kigan, ar as ttilint tɣratin.

S uzgzl, amdyaz nnɣ mulay lḥu nna mi ɣur iga uḥidus zun d tiṭṭ nns, ira ad frkn mddn i tmaḍunt yaɣn aḥidus, ira ad ikcm s tinml afad izri s ulmmud i imẓẓann, tfk t tsuta i tayḍ, aynnaɣ ag inurz kigan g tmawast n tussna d tmawast n usslmd amnzu ula tin tsdawit .

Imassn itiknulujiyn gan igldan i uḥidus allig yiwḍ amaḍal ( amsyara d isqsitn d tmrarutin d unaẓuṛ (yusf balhwa ) aslway n trabbut taḥidust n imgunn.

Anaẓuṛ nnɣ wiss sin igan yusf balhwa, yan uɛrrim nna ilulan g usggʷas n 1981, yamu g tsuta n dɣi, iga aslway n tarabbut n “taḥidust n imgunn’’ nna mi ttinin awd (tarabbut n tizzwit ), tarabbut ad ttyuskar asggʷas n 2006.

Inna yusf balhwa: taẓuṛi ddɣ n uṛkaḍ n imgunn tlla sg mad ibda lɛrif “aḥmam amskan” g usggʷas n 60 ar ttaɣ aḥidus. Ar t isslmad i iɛrrimn n iɣrm, macan aslmad n uṛkaḍ, laḥsn zinun inna massa tamɣart n uḥṛḍan nna mi ɣur tɛzza kigan tḥidust ddɣ n imgunn, ayd as izaydn kra n imussutn d kra n tɣawsiwin akkʷ g yirir ula ikʷlan allig ɣurs illa wudm ddɣ amaynu issusmn kigan n mddn g umaḍal”

taẓuṛi ddɣ n uḥidus tga yat g tɣawsiwin nna d ittawin aḍaṛ i mddn ard nn kkin tamazirt n dads ula tin imgunn, ula tamazirt n dra tafilalt sg uflla. Yusf balhwa nna igan aslway n trabbut “taḥidut n imgunn” inna: llan imarirn d id lɛrif iqbuṛn nna ikkan uggar n 100 n tmura n umaḍal g tudrt nnsn sg isggʷasn n 60 ar dɣi , ilign n umuddu nɣ d lbasbbuṛ nnsn da aɣ isnɛat aya.

Balhwa yulɣ kigan imassn itiknulujiyn, inna nitni ad nn issiwiḍn taḥidust n imgunn i umaḍal, lumaṛ “yutub d twitr, anstagram, d id lfidyi d tdabutin n ttlfaza zun d tiss tam nna igan tin tmaziɣt, imassn ad kullu ar ttawsn ad ittyassn uḥidus yawḍ aflla yawḍ timizar ɛṛqnin.

G ubrid ddɣ atiknulujiy yiwi d micil biyru kraḍ izmaz nna isnfaln ar akkan udm amaynu i tzlit d wurar amaziɣ g lmɣrib:

  1. 1980-1995: Addad amzwaru, tizi ddɣ inna ɣifs micil biru: ttuyassn s tassfift (lkaṣiṭa) nna ilan s watig 8 n id drhm. Zun d tassfift n rwica, mllal, maɣni, azlmaḍ, faṭima tabaɛmṛant, walid mimun d wiyyaḍ ggudin...
  2. 1995-2005: Addad wiss sin tffɣ d tassfift n lfidyu, ittyassn uzmz nnaɣ s muḥa ulḥusin aciban d id lfilm n tsga sus.
  3. “Sg 2005, isul lfidyu macan lyutub ittyussn diɣ uggar ar ẓars ggarn inaẓuṛn tizlatin nnsn, yamu g mad igan asussn i kigan n inaẓuṛn g waṭlaṣ anammas ula asammr” Biyru: 2019.[3]

Imki nna nẓṛa g waddadn ddɣ nna iga micil biyru, nrms is d imassn itiknulujiyn d wansatn n lantirnit zun d yutub d ufaysbuk amun g winna igan iyldan, sbuɣlun taḥidust n imgunn allig ttwassn, ar asn d qqarn mddn sg tmnaḍin n lmɣrib ula timizar n bṛṛa n tmurt. Ayddɣ ad d yiwin allig da iswingim balhwa d imddukkal nns g trabbut ad zmmemn taẓuṛi ddɣ g yunisku acku tamu g uydda adlsan anafgan aqbur.

Aɛrrim ddɣ balhwa yusi ssɛr i uḥidus , ar iswuri kigan , d ar ittaws s imassn itiknulujiyn, isskr ntta d imddukkan nns tadabut nnsn g yutub, ar asn d tskcam idrimn, ar nn sslkamn tizlatin nnsn i uydud nnsn g tmurt n lmɣrib ula bṛṛa nns. Ar ttalsn i izlan iqburn ula imaynutn .

Aya ar asn ittzayad g uydud nna tn iṭfarn sg yutub, ar tzayadn awd nitni imassn yaḍn n uẓawan i tẓuṛi nnsn zun d talgitart, d id djambi, ar ṛẓẓmn tiflut ɣf imassn imaynutn n uẓawan afad ad kcmn s wul i mddn g umadal kull.

Iwaliwn nns[ssnfl | Snfl asagm]

Tayri
Wa mer ufiɣ asafar(a), n tayri a'nebḍu d zzin wa mer ufiɣ asafar(a)
Wa mer ufiɣ asafar(a) nekka kullu timizar wa mer ufiɣ asafar(a)
Irura-k-id ṛebbi, ad ak-fruɣ ajmil (i) ssufuɣ-ak a bu tɣufi, irura-k-id ṛebbi
Ar allaɣ idda usmun ar allaɣ...
 
A ṭṭaleb ad i-tarat ad i-d-yiwin, nṭaleb ad i-yiri uḥbib-inu
Wa nurem-as asafar ur i-idawa, wa ṭṭaleb ad i-tarat asafar ad i-d-yiwin
Mecta d yan ifka-aɣ lɛahed iddu, wa ṭṭaleb ad i-tarat asafar ad i-d-yiwin.

Timeldiwin
Ilula-d wayyur, ɣ tmazirt inu, grat-as tuga, a widda t-yannayen

— Iwaliwn n uḥidus

Isaɣul[ssnfl | Snfl asagm]

  • AGNAOU, F. (2009 a), «Vers une didactique de l'amazighe», Asinag2, Publications de l’Institut Royal de la culture Amazighe, El *Maârif Al Jadida, Rabat, pp. 21-31.
  • Amazighe, El Maârif Al Jadida, Rabat, pp. 109-126.
  • AIT SAID, O. (2014), Annachid attarbawi al amazighi, Bj Brint, Agadir, Maroc.
  • Awrid.H.( 2016) may day ttini uvanim, El Maarif aljadida ,Rabat
  • AZERGUI, L. (2012), Le pain des corbeaux, imprimerie, Rabat Agdal.
  • BOUFFARD, M. (1997), Introduction à la versification, DUNOD, Paris.
  • BOUNFOUR, A. (1999), Introduction à la littérature berbère I La poésie, Louvain, Paris.
  • CALVET, J. (1980), La chanson dans la classe du français langue étrangère, Paris, France.
  • El AKKAF, B, Ousmane revival, Edition okad, rabat, 2020 copyright ircam.
  • GIBUS, D. (2010 ) , Chant, idées, écouter, comprendre, exploiter des chansons et des poèmes pour élargir ses compétences, édition , ED, de Boeck, Bruxelles.
  • ISABELE P. (2008), « Chapitre 14, Apprendre la musique, les nouvelles des neurosciences » -Edition Odile Jacob, Paris.

JOUAD, H.« Les imdyazen : une voix de l’intellectualité rurale ». Revue des Mondes Musulmans et de la Méditerranée. n°51, 1989/1, p. 100-110.

  • Lahcen Z. Le rêve interdit: Le danseur, chorégraphe et réalisateur Lahcen Zinoun se confie à MFM TV Canada(https://www.youtube.com/watch?v=qnNtW55KgvA) consulté le 13 avril 2023
  • Larousse Dictionnaire (2015) : librairie Eyrolles, paris 13eme Edition
  • Lespy.v. Notes pour l’histoire de la chanson 1861, source galicabn.fr bibliothèque de la France
  • MALLAL, M. (2006), anzwum, Imprimerie Publisud, Ouarzazate, Maroc.
  • PEYRON, M.et al (1993), « Chants berbères du Maroc », Encyclopédie Berbère, (Disponible sur :https://encyclopedieberbere.revues.org/2102).
  • PRATX P. (1999), « Des Chansons pour des situations de communication», Le français dans le monde, n° 303, Mars-Avril, PP : 2-10 (disponible sur http:// sowiport. gesis.org/ search/id/ fis-bildung- 502844).
  • RADI, D. (2006) Chants de mariage fond de sentences, série d’étude n’05, édition Institut Royale de la Culture Amazighe, Rabat.
  • Skounti A. (2012) les Cahiers du musée berbère N°21 fondations jardin Majorelle publié par litograf, Tanger
  • TABTI, F. (2011), « Identité et altérité dans la chanson kabyle engagée des années 1990 : Idir, Lounès Matoub et Aït Menguellet », Insaniyat nº 54, Octobre-Décembre pp. 127-145.
  • TAIFI, M. (2004), « Si les berbérophones ne s'entendent pas, qu'ils s’écrivent ! Pour une écriture grammaticale du berbère à usage didactique », dans M. AMEUR et A. BOUMALK (Éd.), Standardisation de l’amazighe, Actes du séminaire organisé par le Centre de l’Aménagement Linguistique les 8-9 décembre 2003, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Centre de l’Aménagement Linguistique, Série : Colloques et séminaires- N° 3, Imprimerie El Maârif Al Jadida, Rabat.
  • TOUMI, A. (2016), L’essentiel en didactique du français langue étrangère: Concepts, Méthodologies et approches pédagogiques, 1re éd, El Maârif Al Jadida, Rabat.
  • TOURAINE, A. (1993), Production de la société, Librairie Française, Paris, France.
  • YVES , P.(2001), «Peinture et poésie, Le dialogue par le livre», pp 3-15. (Disponible sur :http://regardssurunevissansfin.hautetfort.com/archive/2012/09/02/les-rapports-entre-la-poesie-la-musique-et-la-+peinture.html. (Consulté le 2/2/2017).
  • Zunthor P. (1983) « le discours de la poésie orale» La poétique N° 52 Paris, seuil.
Imaziɣn       Taẓuṛi      

Isaɣuln[ssnfl | Snfl asagm]

  1. JOUAD, H.« Les imdyazen : une voix de l’intellectualité rurale ». Revue des Mondes Musulmans et de la Méditerranée. n°51, 1989/1, p. 100-110
  2. Zunthor P. (1983) « le discours de la poésie orale» La poétique N° 52 Paris, seuil.
  3. PEYRON, M.et al (1993), « Chants berbères du Maroc », Encyclopédie Berbère, (Disponible sur :https://encyclopedieberbere.revues.org/2102)