Asggʷas amaziɣ
Asggʷas amaziɣ niɣ Tafada tamaziɣt (s tifinaɣ ⵜⴰⴼⴰⴷⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ (ⴰⵙⴳⴳⴰⵙ ⴰⵎⴰⵣⵉⵖ) ⵏⵉⵖ ⵜⴰⴼⴰⴷⴰ ⵜⴰⵎⵕⵕⵓⴽⵉⵜ ⵏ ⵜⴰⵢⵔⵣⴰ). Asggas amaziɣ yan ɣ isggasn n ufgan llid izwarn urta illa wisa . Ar ittizwir ɣ was 13 innayr n umaḍlan . ar ttinin imaziɣ mas ar ttaran z was lli ikcm ugllid Cancaq tamazirt n ifrwawniyn. d lliɣ isndda tawja tis 22 n ifrεawnin ɣ tamurt n Miṣra tamzwarut. Asggas amaziɣ ittyagal s wakal d mayyakka.
Ar sfuglun imaziɣn ussan ad s ukccum n usggʷas wiss 2971, d ar ittusnfal wakud n usfuglu s tffugla ya d gr ussan n sin d mraw d kṛaḍ d mraw ɣ yennayr.
D ar ttinin imassann n umzruy mas-d asfuglu s usggʷas amaziɣ iga asmkti s ukttuy n tnrawt n ugllid amaziɣ Cicanq f ugllid n ifirεawnin Ramsis wiss kṛaḍ ɣ imnɣi lli yemsarn ɣ ugmmaḍ n wasif n nnil ɣ usggʷas n 950 dat n tlalit n Ɛisa. d nttan ad igan imnɣi lliɣ issnta Cicanq anbaḍ n tgldit tafirεawnit ɣ twja ttis snat tmrawin d snat. D illa ma yesiwrrayn taffugla ya d n yiḍ innayer s usggʷas ayrzan ɣikan af ar ttussaɣ ula s usggʷas ayerzan, ar ttssnn t tiffugliwin s yixf n usggʷas amaziɣ tiṛwitin tussnawin. ittuẓlan s ku tasga d ku awank ɣ iwunak n yiẓẓlmḍ n tfṛiqt tugtt nnsn t zdint d tyrza.
D ar ttmun d tffugla ya d ula tinawin d tilalin tikadimin s uwttas n usissen s tɣrma tamaziɣt d umzruy nns, d ar isgdal ula tisumrin izdin d imaziɣn d tmyurin nnsn d tussna nnsn taqbuṛt. Ar sfuglun imaziɣn s yiḍ innayer d yixf n usggʷas amaziɣ s kigan n tiram d tmyurin ittuẓlan s ku tasga.
Zzɣ timyurin n yixef n ussgʷas amaziɣ ɣ kra n tmnaḍin ɣ tmurt nnɣ ar ssrusn imkrazen ikuṛayen ɣzzifnin n uɣanim ɣ igran d tbḥirin nnsn arazaɣ s usggʷas ayerzan iɣudan d a gis ifk bab n yignwan uluɣ nns, tizi lliɣ ar ttbbin wazzann ijjign d ar lssan timlsa timaynutin ...
D ar ittɣama iwiz f urkez n uḥwac d tzlatin n ṛṛwayes, d ar skarn t tmɣarin timaziɣin mnnawet tiram mmimnin ɣ tffugla yad zund "Tagʷlla" d "Urkimen" d "Brkukc" d "Sksu nɣd ibrin" d "ubaddaz" d kigan n tiram yaḍni ... d llan tasgiwin yaḍni ar qqṛsen i yifullusn d ar ssnwan tifyyi nnsn ɣ yiḍ ad. D tssikz tmurt n ddzayer s yixef n usggʷas amaziɣ mas iga tanuṛẓmt tanamurt zzɣ asggʷas n 2016.
Amma ɣ Umṛṛuk ar sul ttqqlen imɣnasn imaziɣn d ku imaziɣn s uwank a yessikz s yixf n usggʷas amaziɣ ad ig tanuṛẓmt tanamurt.
Tafada tamaziɣt[ssnfl | Snfl asagm]
Tafada tamasiɣt (Asggas amaziɣ) s tafransist ( (calendrier) ) ibḍa f kkuẓ igzman n tizi n kraḍ kraḍ yirn s tafransist ( (saisons) ), lli igan:
- Tagerst lli igan tizi n uṣmmiḍ d unzar
- Tafsut n ujddig d ṭazgzut
- Anbdu niɣd Iwiln lli igan tizi n tafukt d trɣi
- Amwan lli igan tizi itgaran s usggas n tudert n tzgzut
Asggas amaziɣ ar itmiqqir d wasfwas Agrigurien niɣd s tafransist ( (calendrier grégorien) )
Tifliwtad ar tmmal s tafransist ( imluzza n ti kkust tiziwin n usggas amaziɣ )
Ayyur Mois |
Tasusit (Amṛṛuk) Chleuh (Maroc) |
Taqbaylit Kabyle (Algérie) |
Tacawit Chaoui (Algérie) |
Tajirbit Berbère de Djerba (Tunisie) |
Ddarija tamrrukit Darija marocain |
---|---|---|---|---|---|
Janvier | nnayr | (ye)nnayer | yennar | yennár | yennayer |
Février | brayr | furar | furar | furár | febrayer |
Mars | mars | meγres | meγres | mars | mars |
Avril | ibrir | (ye)brir | brir | ibrír | abril |
Mai | mayyuh | maggu | mayu | mayu | mayou |
Juin | yunyu | yunyu | yunyu | yunyu | younyou |
Juillet | yulyu | yulyu(z) | yulyu | yulyu | youlyouz |
Aout | ɣuct | ɣuct | ɣuct | ɣuct | ghucht |
Septembre | cutanbir | ctember | ctember | ctamber | choutanbir |
Octobre | kṭuber | (k)tuber | ktober | ktúber | ouktoubr |
Novembre | nuwanbir | nu(ne)mber | wanber | numbír | nuwanbir |
Décembre | dujanbir | bu- (du-)jember | jamber | dujámber | dujanbir |
- Tagrest : s tafransist (hiver ).
- Dujanbir (décembre) : z 14 dujanbir ar 13 innayr ; s asggas amaziɣ z 01 dujanbir ar 13 innayr;
- Innayer (janvier) : z 14 innayr ar 13 brayr ;s asggas amaziɣ z 01 innayr ar 13 brayr;
- Brayr (février) : z 14 brayr ar 13 mars; innayr; s asggas amaziɣ z 01 brayr ar 13 mars;
- Tafsut : s tafransist (printemps ) .
- Meγres (mars) : z 14 mars ar 13 abril ; s asggas amaziɣ z 01 mars 13 abril;
- Ibrir (avril) : z 14 abril ar 13 mai ; s asggas amaziɣ z 01 abril ar 13 mai;
- Mayyu (mai) : z 14 mai ar 13 yunyu;s asggas amaziɣ z 01 mai ar 13 yunyu;
- Iwilen/Anebdu : s tafransist (été ).
- Yunyu (juin) : z 14 yunyu ar 13 yulyu ; s asggas amaziɣ z 01 yunyu ar 13 yulyu;
- Yulyu : (juillet) : z 14 yulyu ar 13 ɣuct ; s asggas amaziɣ z 01 yulyu ar 13 ɣuct;
- Γust ou Awussu : (août) : z 14 ɣuct ar 13 cutanbir ; s asggas amaziɣ z 01 ɣuct ar 13 cutanbir;
- Amewan/ : s tafransist (automne ).
- Cutanbir (septembre) : z 14 cutanbir ar 13 ktubr ; s asggas amaziɣ z 01 cutanbir ar 13 ktubr;
- Ktubr (octobre) : z 14 ktubr ar 13 nuwanbir ; s asggas amaziɣ z 01 ktubr ar 13 nuwanbir;
- Nuwanbir (novembre) : z 14 nuwanbir ar 13 dujanbir; s asggas amaziɣ z 01 nuwanbir ar 13 dujanbir;
Iwaliwen f yiḍ n innayer[ssnfl | Snfl asagm]
- "Wanna ur ijjawen iḍ n innayer, ur sar ijjawen ar d issutel useggʷas"[1]

Iyyirn imaziɣn[ssnfl | Snfl asagm]
Ussaɣn n yirn imaziɣn | Ussaɣn n yirn imaziɣn s tifinaɣ | s tafransist ("Signification" ) | |
---|---|---|---|
1 | tayyurt tamzwarut | ⵜⴰⵢⵓⵔⵜ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ | premiere lune 1° |
2 | tayyuret tnggwerat | ⵜⴰⵢⵓⵔⵜ ⵜⴰⵎⴳⴳⴰⵔⵓⵜ | derniere lune 2° |
3 | yardut | ⵢⴰⴷⵓⵔⵜ | ? |
4 | sinwa | ⵙⵉⵏⵡⴰ | ? |
5 | tasra temzwaret | ⵜⴰⵙⵔⴰ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ | premier gardiennage de troupeau |
6 | tasra tenggwerat | ⵜⴰⵙⵔⴰ ⵜⴰⵎⴳⴳⴰⵔⵓⵜ | dernier gardiennage de troupeau |
7 | awdayeɣet yemzwaren | ⴰⵡⴷⴰⵜ ⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓ | Les premiers antilopin |
8 | awdayeɣet yenggweran | ⴰⵡⴷⴰⵢⵜ ⴰⵎⴳⴳⴰⵔⵓ | Les derniers antilopin les |
9 | awzimet yemzwaren | ⴰⵡⵣⵉⵎⵜ ⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓ | Les premiers petits de la gazelle |
10 | awzimet yenggweran | ⴰⵡⵙⵉⵎⵜ ⴰⵎⴳⴳⴰⵔⵓ | Les derniers petits de la gazelle |
11 | ayssi | ⴰⵢⵙⵙⵉ | ? |
12 | nim | ⵏⵉⵎ | ? |
Ussan imaziɣn[ssnfl | Snfl asagm]
S uṭṭun n imalas | Agraw n imaziɣn | S As s Tifinaɣ | S Tafransist |
---|---|---|---|
asinas | arim | ⴰⵔⵉⵎ / ⴰⵙⵉⵏⴰⵙ | Lundi |
akras | aram | ⴰⵔⴰⵎ / ⴰⴽⵕⴰⵙ | Mardi |
akwas | ahad | ⴰⵀⴰⴷ / ⴰⴽⵡⴰⵙ | Mercredi |
asmwas | amhad | ⴰⵎⵀⴰⴷ / ⴰⵙⵎⵡⴰⵙ | Jeudi |
asedyas | sem | ⵙⵎ / ⴰⵙⴷⵢⴰⵙ | Vendredi |
asamas | sed | ⵙⴷ / ⴰⵙⴰⵎⴰⵙ | Samedi |
aynas | acer | ⴰⵛⵔ / ⴰⵢⵏⴰⵙ | Dimanche |