Asggʷas amaziɣ

Zɣ Wikipedia
Aller à la navigation Aller à la recherche
Asggʷas amaziɣ ɣ udlis
Asggʷas amaziɣ ɣ udlis

Asmlussan Amaziɣ (Assad gis iga : Asiḍyas 11 Bṛayṛ 2974)iga yan usmlussan anflaḥ lli ssmrasn imaziɣn. Ar ittyusmras i uslgn n twuriwin n tfllaḥt n ku annaz.

Asmlussan Ahijri lli ibddn f yirn, ur igi i tfllaḥt acku izdi d wannazn n usggʷas. Ɣ yidɣarn yaḍn ɣ umaḍal anslm, ar ssmrasn mddn Asmlussan Ayṛani (n Iran taqburt) nɣ Aqubṭi nɣ Aṛumi (g uwank n Ayt Ɛtman) nɣ kra n usmlussan yaḍn ibddn f Usmlussan Ayulyan.

Asmlussan Amaziɣ atrar iffɣ d zɣ usmlussan Ayulyan, ig taysi zɣ uzmz ɣ tmnaḍt taṛumant Mauritanya Taqaysart d tmnaḍt taṛumant n Afrika. Ikka tt inn Usmlussan Ayulyan da ittyusmras ɣ Uruppa dat n ummati s Asmlussan Agriguri, kkin d yismawn n yirn nns Talatint. Kkan tt inn imaziɣn ar yadlli ssmrasn mmnaw n ismlussann ibldiyn zun d win igwanciyn ɣ tgzirt n ukanari, macc idrus mad ittyussann f ingrawn ad iqburn.

Innayr[ssnfl | Snfl asagm]

Ass amezwaru ɣ usggʷas Amaziɣ, ar d ittacka g wass 13 ɣ innayr n usmlass Agriguri, yili daɣ mad sis isfuglu g wass n 12 innayr.

Ar tetturruy tafugla ad n yiḍ innayer s usggʷas ayrzan, ɣik ann a f ar as aqqran ula s usggʷas ayrzan, ar ttssnnt tfugliwin ad tiṛwitin tussnawin iẓlin s ku tasga d ku tamazirt ɣ timizar n ugafay n tfṛiqt, tugt nnsnt zdint d tyrza.

Ar ttmunnt d tffugla ad tinawin d tilalin tikadimin dɣ nttnti, awttas nnsnt iga t usissn s tɣrma tamaziɣt d umzruy nns, ar isgdal ula tisumrin izdin d imaziɣn d tmyurin nnsn d tussna nnsn taqburt.

Kcmnt g usfuglu ad mnnawt tiram d tmyurin, ɣ kra n tmnaḍin nnɣ ar ssrusn imkrazn ikuṛayn ɣzzifnin n uɣanim ɣ igran d tbḥirin nnsn arazaɣ s usggʷas ayrzan iɣudan, ad gis ifk bab n yignwan uluɣ nns, tizi lliɣ ar ttbbin wazzann ijjign, ar lssan timlsa timaynutin.

Ar ittɣama iwiz f urkz n uḥwac d tzlatin n ṛṛways, skrnt tmɣarin timaziɣin mnnawt tiram mmimnin ɣ tffugla yad zun d "Tagʷlla" d "Urkimn" d "Brkukc" d "Sksu" nɣ d "ibrin" d "ubaddaz" d tiyyaḍ. Llant tsgiwin yaḍn ar gisnt qqrsn i yifullusn, ssnun tifyyi nnsn ɣ yiḍ ad. Tssikz tmurt n ddzayer s yixf n usggʷas amaziɣ mas iga tanuṛẓmt tanamurt zzɣ asggʷas n 2016.

Ɣ Lmɣrib, ar sul ttqqln imaziɣn s uwank ad issikz s yixf n usggʷas amaziɣ ad ig tanuṛẓmt tanamurt.

Tafada tamaziɣt[ssnfl | Snfl asagm]

Tafada tamaziɣt (Asggas amaziɣ) s tafransist ( (calendrier) ) ibḍa f kkuẓ igzman n tizi n kraḍ kraḍ yirn s tafransist ( (saisons) ), lli igan:

Tagerst lli igan tizi n uṣmmiḍ d unzar
Tafsut n ujddig d ṭazgzut
Anbdu niɣd Iwiln lli igan tizi n tafukt d trɣi
Amwan lli igan tizi itgaran s usggas n tudert n tzgzut

Asggas amaziɣ ar itmiqqir d wasfwas Agrigurien niɣd s tafransist ( (calendrier grégorien) )

Tifliwtad ar tmmal s tafransist ( imluzza n ti kkust tiziwin n usggas amaziɣ )

Ayyur
Mois
Tasusit (Amṛṛuk)
Chleuh (Maroc)
Taqbaylit
Kabyle (Algérie)
Tacawit
Chaoui (Algérie)
Tajirbit
Berbère de Djerba (Tunisie)
Ddarija tamrrukit
Darija marocain
Janvier nnayr (ye)nnayer yennar yennár yennayer
Février brayr furar furar furár febrayer
Mars mars meγres meγres mars mars
Avril ibrir (ye)brir brir ibrír abril
Mai mayyuh maggu mayu mayu mayou
Juin yunyu yunyu yunyu yunyu younyou
Juillet yulyu yulyu(z) yulyu yulyu youlyouz
Aout ɣuct ɣuct ɣuct ɣuct ghucht
Septembre cutanbir ctember ctember ctamber choutanbir
Octobre kṭuber (k)tuber ktober ktúber ouktoubr
Novembre nuwanbir nu(ne)mber wanber numbír nuwanbir
Décembre dujanbir bu- (du-)jember jamber dujámber dujanbir
Tiram n Iḍ n innayr
  1. Dujanbir (décembre) : z 14 dujanbir ar 13 innayr ; s asggas amaziɣ z 01 dujanbir ar 13 innayr;
  2. Innayer (janvier) : z 14 innayr ar 13 brayr ;s asggas amaziɣ z 01 innayr ar 13 brayr;
  3. Brayr (février) : z 14 brayr ar 13 mars; innayr; s asggas amaziɣ z 01 brayr ar 13 mars;
  1. Meγres (mars) : z 14 mars ar 13 abril ; s asggas amaziɣ z 01 mars 13 abril;
  2. Ibrir (avril) : z 14 abril ar 13 mai ; s asggas amaziɣ z 01 abril ar 13 mai;
  3. Mayyu (mai) : z 14 mai ar 13 yunyu;s asggas amaziɣ z 01 mai ar 13 yunyu;
  1. Yunyu (juin) : z 14 yunyu ar 13 yulyu ; s asggas amaziɣ z 01 yunyu ar 13 yulyu;
  2. Yulyu : (juillet) : z 14 yulyu ar 13 ɣuct ; s asggas amaziɣ z 01 yulyu ar 13 ɣuct;
  3. Γust ou Awussu : (août) : z 14 ɣuct ar 13 cutanbir ; s asggas amaziɣ z 01 ɣuct ar 13 cutanbir;
  1. Cutanbir (septembre) : z 14 cutanbir ar 13 ktubr ; s asggas amaziɣ z 01 cutanbir ar 13 ktubr;
  2. Ktubr (octobre) : z 14 ktubr ar 13 nuwanbir ; s asggas amaziɣ z 01 ktubr ar 13 nuwanbir;
  3. Nuwanbir (novembre) : z 14 nuwanbir ar 13 dujanbir; s asggas amaziɣ z 01 nuwanbir ar 13 dujanbir;

Iwaliwen f yiḍ n innayer[ssnfl | Snfl asagm]

  • "Wanna ur ijjawen iḍ n innayer, ur sar ijjawen ar d issutel useggʷas"[1]
Tasna yad s w-as fwas atubsi ar tmmal ingabaln n umzwaru n innayr (as amzwaru ɣ wan yir) 1 ʿajmi (s uzggaɣ) d was wis 14 yannayr Agriguri (Gregorian calendar). Mad ityuran ɣu uzddar ar immal mas izd amzwaru ʿajmi asggas amaynu ad al-lyali al-sud ("ussan sgganin niɣ ussan n uṣmmiḍ") ayad ikcmn.

Iyyirn imaziɣn[ssnfl | Snfl asagm]

Tanaka .1 - Yirn imaziɣn
ttyusaynd z udllis n s tafransist ("œuvres médiévales" )
[2]
  Ussaɣn n yirn imaziɣn Ussaɣn n yirn imaziɣn s tifinaɣ s tafransist ("Signification" )
1 tayyurt tamzwarut ⵜⴰⵢⵓⵔⵜ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ premiere lune 1°
2 tayyuret tnggwerat ⵜⴰⵢⵓⵔⵜ ⵜⴰⵎⴳⴳⴰⵔⵓⵜ derniere lune 2°
3 yardut ⵢⴰⴷⵓⵔⵜ ?
4 sinwa ⵙⵉⵏⵡⴰ ?
5 tasra temzwaret ⵜⴰⵙⵔⴰ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ premier gardiennage de troupeau
6 tasra tenggwerat ⵜⴰⵙⵔⴰ ⵜⴰⵎⴳⴳⴰⵔⵓⵜ dernier gardiennage de troupeau
7 awdayeɣet yemzwaren ⴰⵡⴷⴰⵜ ⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓ Les premiers antilopin
8 awdayeɣet yenggweran ⴰⵡⴷⴰⵢⵜ ⴰⵎⴳⴳⴰⵔⵓ Les derniers antilopin les
9 awzimet yemzwaren ⴰⵡⵣⵉⵎⵜ ⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓ Les premiers petits de la gazelle
10 awzimet yenggweran ⴰⵡⵙⵉⵎⵜ ⴰⵎⴳⴳⴰⵔⵓ Les derniers petits de la gazelle
11 ayssi ⴰⵢⵙⵙⵉ ?
12 nim ⵏⵉⵎ ?

Ussan imaziɣn[ssnfl | Snfl asagm]

Tanaka. 3 - Ussan n imalas imaziɣn"
S uṭṭun n imalas Agraw n imaziɣn S As s Tifinaɣ S Tafransist
asinas arim ⴰⵔⵉⵎ / ⴰⵙⵉⵏⴰⵙ Lundi
akras aram ⴰⵔⴰⵎ / ⴰⴽⵕⴰⵙ Mardi
akwas ahad ⴰⵀⴰⴷ / ⴰⴽⵡⴰⵙ Mercredi
asmwas amhad ⴰⵎⵀⴰⴷ / ⴰⵙⵎⵡⴰⵙ Jeudi
asedyas sem ⵙⵎ / ⴰⵙⴷⵢⴰⵙ Vendredi
asamas sed ⵙⴷ / ⴰⵙⴰⵎⴰⵙ Samedi
aynas acer ⴰⵛⵔ / ⴰⵢⵏⴰⵙ Dimanche

Isaɣulen[ssnfl | Snfl asagm]

Isaɣuln[ssnfl | Snfl asagm]

  1. Awal-ad ittwassen ɣ Sus, slawantt Ilallen. Zeɣ udlis المصطلحات الأمازيغية في تاريخ المغرب وحضارته
  2. "œuvres médiévales" n Van den Boogert 2002