Jirulanu Kardanu

Zɣ Wikipedia
(Tmmatti d zɣ Gerolano Cardano)
Aller à la navigation Aller à la recherche
Amnni ad icqqa ad t tfhmt !
Amnni ad gis kra n iwalwn nna ur iẓḍaṛ yan ad tn ifhm iɣ ur issin ɣ umawal iẓlin n tutlayt taclḥiyt tatrart.
Mad igan afssay ? Fad ad tfhmt mad gis illan tzḍart ad tawst i yixf nnk s umawal lli illan ɣ izddar akkʷ n tasna. Iɣ t ur tufit, tzḍart ad nn taggʷt ɣ imawaln d isgzawaln.
Jirulanu Kardanu
Tudrt
Talalit Pavie, 24 Ctember 1501
Taɣlant duché de Milan
Tamttant Roma, 21 Ctember 1576
Tawja
Babas [[Fazyu Kardano]]
Innas Chiara Micheri
Itahl Lucia Banderini
Arraw nns
Tiɣri
Alma mater université de Pavie
université de Padoue
Doctoral students Ludovico Ferrari
Tutlayin Talatint
Taṭlyant
Inlmaden
Tawuri
Tawuri aflsuf, amusnak, Amsnitri, Amsnulfu, Ajnyuṛ d ṭṭbib
Adɣar n twuri Padova, Milano, Pavie, Bologne d Roma
Imɛllmn université de Bologne
université de Pavie
Influenced by Arxmids
Taflst
Asgd Tamzdayt takatulikt

Jirolamo (nɣ d Jironimo) Kardano (Taṭalyanit : [dʒeˈrɔlamo karˈdano]; Tafṛansist : Jérôme Cardan; Talatinit : Hieronymus Cardamus; 24 cutanbir 1501 - 21 cutanbir 1576) ikka t nn iga yan ugtusnak awṭalyan, ur as yufi ad ikcm s tsdawit n imjjayn acku ilul d acnti, mac waxxa ɣmkann imurs sul ɣ uɣaras nns zun d umjjay, yura f tussna uggar n 200 twuriwin.

Ijgugl s tsugar nns d uynna s ikka ar ittrara taynit ɣ mnnaw n igran; zun d umusnak, amjjay, amsnuddr, amusnaw n tfizikt, amskrar, amsnitri, afilusuf, amara d uqmmaṛ. Ittyawssan s umata s mas t nn ikka iga yan zɣ imusnakn akkʷ nna mi txatr tzrirt ɣ tlslalit, yan zɣ wudmawn izalanen ɣ ussrsl n "probabilité" d umssidf amzwar n "coefficients binomiaux" d "théorème binomial" s umaḍal awtaram, d zɣ dars ad d ikka uglam amzwaru n tawla "Typhoïde*. Isnulfa d mnnawt n tɣawsiwin, ad gisnt naf "Kardan grille", taqcuct n Baguenaudier d usrgl bu tuddsa. Iskr awd kra n twafutin ɣ waljibr, issumr d itsnt tɣarasin ma s frrun tagdiwin "kwartik" d "kubik".

Ikka t nn Kardano ɣ umata n tikkal ar ittqmmar s war tnbbaḍt, yan ɣ idlisn nns, Libr di ludo aleae (Adlis f wurarn n wannaz), da gis issidif tazrawt tangrawant akkʷ izwarn n "probabilité" d yan ugzzum iqqnn s uɣndf ula ntta. Yura t ɣ wattayn n 1564, macc ittufsar i tikklt izwarn ḍart n tmttant nns ɣ 1663.

Tizwiri n tudrt nns d usgmi[ssnfl | Snfl asagm]

Tin tudrt tanimant, 1821

Ilul d ɣ Pavya Lumbardya d acnti n Fazyu Kardano, yan urgaz dar tlla yat tmfkit ɣ tusnakt, iswuri d anzzarfu d umstan, tsmun t d Lyunardu da Vintci yat tiddukkla idusn. Yura Kardano ɣ tsknudrt nns tanimant f immas Ciyara Micri, mas tswa mnnaw n isafarn n uɣray bac ad t tsḍr; "f uynna s iyi tnna imma, ldin id ɣ udis nns s tkṛiḍt , ɛlayn ad mmtɣ", dat n ad ilul s imikk, ikka t nn ccil f immas ad tmmuti zɣ Milan s Pavya afad ad trwl i ubayyuṛ "ṭṭaɛun", acku netta a s mmutn tarwa nns yaḍnin s kṛaḍ nnsn.

Ikcm d Kardano ɣ 1520 s tsdawit n Pavya mgal tirat n babas nna as iran tiɣuriwin n uzrf, ḍart yat tmẓi nna mi ixub waḍu, ikturn s tmuḍan ur smidnin, d usgmi icqqan n bu tɣnnant igan babas, yufa nn Jirolano ixf nns ɣ tayri n tflsuft d tussna. Ammas n girra tawṭalyant n 1526-1521, sbzzizn iduba n Pavya f tsdawit ad trgl tifliwin nns ɣ 1524. Ikmml Kardano tiɣri nns ilmma ɣ tsdawit n Padwa, mani ɣ sul yumẓ taduktuṛat nns ɣ tsnijjit aseggʷas n 1525. Ur t tujji tmamkt nns tamnalant igan bizarre ad bahra iskr imddukkal, d ula asiggl n twuri; yut gis tamara dffir mad kullu ismd tɣuriwin nns. Yuzn Kardano tuttriwin nns n wadaf s tɣiwanit n imjjayn ɣ Milan mnnawt n tikkal, mac ur t jju qbln s tmntilt n tsllit nns ixcnn d tlalit nns irkan zun d ucnti, mqqar ɣmkann, kkan t nn ayt tɣiwant ann n imjjayn ar bdda dis ttmciwirn ɣ kraygat tamsalt, f wudm n tɣist nns ur issinn tuccḍa.

Tizwiri n tizzlt (carrière) nns d amjjay[ssnfl | Snfl asagm]

Ira yadlli Kardano ad ixdm tasnijjit nns ɣ yat tmdint imqqurn igan tansbaɣurt zun d Milan, mac ur as tettufka turagt i tmskrt nns, ɣmkann ma f iɣts ad izdɣ tiɣrmt n Sakkulugu, ɣ ixdm tsnijjit nns bla kra n turagt. Itahl ɣinna Lucia Banderini ɣ 1531, yuru dis kṛaḍ tazzanin dat tmttant nns ɣ 1546, ad tn igan d Jyuvanni Battista (1543), Ciyara (1537) d Aldo Urbani (1543). Yura sul Kardano ḍart yat tizi f wussan nna; mas gisn izzri tumrt s timmad nns.

Iɣʷi d Kardano s twisi n idsn iristuqraṭiyn yat tsɣent ɣ uslmd n tusnakt ammas n Milan. Dffir mad yumẓ turagt nns tasjjant, ixdm tusnakt d tsnijjit s yat tikklt, jjin f ufus nns imuḍan bahra stawhmmanin, yurri d ilmma s tmntilt ad iga yan zɣ idukturn akkʷ nna s da ttllin middn ammas n Milan, is d akkʷ yufa ɣ 1536 ad ifl tawuri nns n uslmd, d mqqar jju ur isbidd tararit nns n taynit s tusnakt, tlkm d ccnɛt nns ɣ igr asjjan kra n iskʷfal attuynin, urmn akkʷ iristuqraṭiyn ad t-ssaggugn f Milan. Yura sul Kardano ḍart yat tizi mas yuga ɣ wakud ann iskanen d kkanin igllidn n Danimark d Franṣa, d ula tagllidt n Skutlanda.

Tusnakt[ssnfl | Snfl asagm]

Tafrist n Cardano illan ɣ tinmel n tusnakt d tesnaddadt, Taɣiwant n St Andrews.

Ittyawssan Kardano s mas iga umusnak akkʷ izwarn s usmrs angrawan n wuṭṭunn uzdirn, ifsr d s uzday ɣ udlis nns n 1545 Ars Magna, afssay n Cipiyuni dil Firru i tagda "kubik" d ufssay n unlmad nns Lodoviko Firrari i tagda "kwartik". Ilkm t id ufssay n yat tmackut iẓlin n tagda "kubik" {x^{3}+ax+b=0} zɣ dar Nikkolo Fontana Tartagliya ɣ 1539, nna as inna i umata ḍart yat tizi mas as iggulla Kardano ur tt immala i awd yan, isnkr dis s tmntilt ad yan umcubbk iɣzzifn f talɣa n tdyazt, mac izwar ufssay n Firro win Fontana. Idgga ɣ ufasr nns s uynna mi qqarn ɣilad uṭṭunn isugnann, waxxa yadlli ur igzi imnzayn nnsn nna d iglm ggʷ uzmz nns awṭalyan Rafael Bombelli i tikklt tamzwarut. Issidf d "Coefficient binomial" d "Théorème binomial" ɣ udlis nns igan s uzwl Nuser "proportions" imaynutnin "Opus novum de proportionibus."

Isggʷasn nns imggura d tmttant nns[ssnfl | Snfl asagm]

Sin ɣ tarwa n Kardano — Giovanni Battista d Aldo Urbano — gulan nn tgiriwin timezdarin. Giovanni Battista, amnzu d umayuf nns, ittwazrf s tubbya n yixf ɣ 1560, acku inɣa tamɣart nns s irin ḍart mad yufa tarwa nns s kṛaḍ nnsn ur akkʷ gin winns. Aldo Urbano ittublan s tqmmaṛt, igdl fellas babas tukkust ɣ 1569 acku ikka t nn da as ittakʷr iqariḍn nns.

Immuti Kardano zɣ Pavya s Bulunya, zɣ yat tsga; acku ifls s mas d ikka uɣtas n "exécution" n Jyuvanni nns tazrirt n taẓit nns d tmrslt takadimikt ammas n Pavya, d tusmin nna as usin imidawn nns f ismdutn nns ussnanin, d acku t-rubln altu s tumliwin n wunufn ignusann d inlmadn nns.

Ittyamaẓ Kardano dar "Inquisition" ɣ 1570 s itsnt tmntal tirussinin, ittubzzaz fllas ad izzri yan mnnaw n wayyurn ɣ ubniq d ad d isḍr tasɣnt ann nns n uslmd. Immuti s Ṛuma, yumẓ gis yat "annuity" ar timḍlt zɣ dar ubaba Griguri wiss-13 (dffir mad yuga ubaba Pius wiss semmus tuttra nns), ismd ilmma ɣinna taskndurt nns tanimant.

Ittyawqbal ɣ tɣiwant tagldant n imjjayn, ikmml waxxa ɣmkann f tzrawin nns tiflsufiyin s uzday d tmskirt nns n tsnijjit ar tamttant nns ɣ 1576.

Isaɣuln[ssnfl | Snfl asagm]

  • Cardano, Girolamo, Astrological Aphorisms of Cardan. Edmonds, WA: Sure Fire Press, 1989.
  • Cardano, Girolamo, The Book of My Life. trans. by Jean Stoner. New York: New York Review of Books, 2002.
  • Cardano, Girolamo, Opera omnia, Charles Sponi, ed., 10 vols. Lyons, 1663.
  • Cardano, Girolamo, Nero: an Exemplary Life Inckstone 2012, translation in English of the Neronis Encomium.
  • Dunham, William, Journey through Genius, Chapter 6, 1990, John Wiley and Sons. ISBN 0-471-50030-5. Discusses Cardano's life and solution of the cubic equation.
  • Ekert, Artur, "Complex and unpredictable Cardano". International Journal of Theoretical Physics, Vol. 47, Issue 8, pp. 2101–2119. arXiv e-print (arXiv:0806.0485).
  • Giglioni, Guido, "'Bolognan boys are beautiful, tasteful and mostly fine musicians': Cardano on male same-sex love and music", in: Kenneth Borris & George Rousseau (curr.), The sciences of homosexuality in early modern Europe, Routledge, London 2007, pp. 201–220.
  • Grafton, Anthony, Cardano's Cosmos: The Worlds and Works of a Renaissance Astrologer. Harvard University Press, 2001.
  • Morley, Henry, The life of Girolamo Cardano, of Milan, Physician 2 vols. Chapman & Hall, London 1854.
  • Ore, Øystein, Cardano, the Gambling Scholar. Princeton, 1953.
  • Rutkin, H. Darrel, "Astrological conditioning of same-sexual relations in Girolamo Cardano's theoretical treatises and celebrity genitures", in: Kenneth Borris & George Rousseau (curr.), The sciences of homosexuality in early modern Europe, Routledge, London 2007, pp. 183–200.
  • Sirasi, Nancy G., The Clock and the Mirror: Girolamo Cardano and Renaissance Medicine, Princeton University Press, 1997.

Amnni ad iga amud izdin d ixatarn d Iṭalyaniyn ttussannin lli isbuɣlan tamassant d tẓuṛi. Aws i Wikipidya s usnfl nns, tssimɣurt t.
Taẓuṛi