Iclḥiyn

Zɣ Wikipedia
Aller à la navigation Aller à la recherche
Iclḥiyn
ⵉⵛⵍⵃⵉⵢⵏ (tirra n tifinaɣ)
إشلحين (tirra taɛrabt)
Tamɣart taclḥiyt zɣ idrarn n waṭlas mẓẓiyn, tla kullu lucam d nnqrt. Ɣ umzwaru n tasut tis-20
Uṭṭun
Lmɣrib 8 id mlyun
Fransa 500 000
Israyil 400 000
Ṭalyan 150 000
Ṣbanya 100 000
Hulanda 50 000
Bljika 30 000
Uṭṭun kullut Kra n 12 id mlyun
Tɣawsiwin yaḍn
Aẓur Iffus n Lmɣrib
Tutlayt Taclḥit
Asgd uggar n 95% Lislam [1]
Agdud Amaziɣ

Gan Iclḥiyn (s tfṛansist: Chleuh, s tɛṛabt: الشَّلْحِيُّونَ) yan uɣrf amaziɣ izdɣn ɣ unẓul n lmɣrib. Zdɣn iclḥiyn ɣ udrar n drn, adrar n waṭlas imẓẓiyn d uzaɣar n Sus. Iclḥiyn ad igan aɣrf amaziɣ akkʷ imqqurn ɣ wuṭṭun ɣ umaḍal.

Aẓuṛ n yism[ssnfl | Snfl asagm]

Tikklt tamzwaurt (nna nssn) ɣ tettyubdar tguri-a ɣ kra n udlis tga tt ɣ udlis n Luis del Mármol Carvajal ɣ udlis nns yura f tfriqt, yara gis aya: « [...] dans Maroc et dans toutes les provinces de cet Empire, aussi bien que parmi les Numides et les Getules qui font vers l’occident, on parle la langue africaine pure, qu’on nomme Chilha et Tamazegt, noms fort anciens. »[2]. s taclhiyt: « [...] Ɣ Lmɣrib ula ɣ tisgiwin akkʷ n Umnkud ad, ula gr Inumidn d Igituln lli d ikkan tsga n utaram, ar sawaln yat tutlayt tafriqt tazddagt, nna mi aqqran Cclḥa d Tamazigt, ismawn-ad iga iqburn bahra. ». Maṛmul da ittini is gan ismawn-ad s sin iqburn macc ur dars ma s rad inbḍ f uwtay n yism. Talɣa n yism Ccelḥa tbayn is tga taɛṛabt, aya a f ur nẓḍar ad nawi abdar ad zun d wanẓa is yad illa ism ad ɣ tutlayt n ayt unẓul amɣribi.

Aẓɣuṛ n yism "Aclḥiy" nɣ "Taclḥiyt" ur fllas illi umsacka, ilint mnnawt tannayin ɣ yimrsi ad. Amzwaru ad irar ixf i tsnaẓɣuṛt n tguri iga-t ufṛansis William de Slane ɣ usggʷas 1856. Zɣ aylli ittyussann ɣ akud ann inna is d yucka ism ad zɣ tguri "Acluḥ" (Aamgut: Iclaḥ) lli isnamkn axyam ittyuskarn zɣ wazbaln n ulɣʷm (s tfṛansist: ...mot dérivé du nom berbère achlouh, au pluriel ichlah, qui signifie tente de poil de chameau."

Ɣ 1905, iffɣ-d Auguste Mouliéras s yat tannayt infln s imikk f tin umzwaru: "(Acluḥ) iga yat tgrtilt ittusgaddan s waẓẓmay, tuga n uwri (Esparto) nɣ d tiznirt, taqburt, icrrgn..." (s fṛansist: “natte en jonc, en alfa ou en palmier nain, vieille et déchirée”)[3].

G tannayt n Van Den Boogert, gant tsnaẓɣuṛin-ad timrditin[4]. Ɣ mad iẓlin s tmzwarut, ibayn-d is nit tlla tguri "Acluḥ" s unamk n "agiṭun" mac ar tettyusmras ɣar ɣ tsgiwin n tqbaylit (Dzayr). Nnig n aya, Anamk amzwaru n tguri "Acluḥ" (mgt: iclaḥ) d aẓeṭṭa n taḍut iḥṛcen (s tfṛansist: "étoffe grossière en laine"), d ɣar anamk wis sin ka ad isnamkn "Axyam"[5].

Amara aliman Johann Wetzstein issfra is iga uẓɣuṛ n tguri "Cluḥ" aɛṛab: "[...] Le nom schulûḥ signifie : “gueux, canailles de voleurs et de meurtriers”. [...] Ce mot désigne, dans la langue la plus ancienne, une longue branche d’arbre, et aujourd’hui encore, au Liban, une forte branche, tant sur l’arbre que coupée, se nomme schilḥ , pluriel schulûḥ . On transpose l’image sur des hommes rudes, grossiers, et à Damas on dit : “Levez-vous, vous êtes couchés là comme schulûḥ el-arab, des gourdins de bédouins.” Plus largement schilḥ signifie le voleur, ainsi qu’on le rencontre souvent dans les 1001 Nuits "[6]. Kra n isggʷasn ḍart, rad yals Hans Stumme i tiẓiṛt ad[7]. Mac, illa mad yannin is ur igi amẓlan ad nsiggil irm iẓlin s tɛṛabt tantalayt tamɣribit ɣ tɛṛabin tintlayin n ugmuḍ anmmas. Anamk n tguriwin zɣ uẓuṛ [CLḤ] naḥya-t kigan gr tutlayin tiɛṛabin.

Wiss kraḍ ad ifk tannayt nns d amara angliz Robert Cunninghame Graham ɣ 1898[8]. Inna fllas maya: "Shillah is the Arabic name for the Southern Berbers, i.e. of the Atlas and the Sahara; Shluoch, in Arabic, means “cast out,” and Shillah, the “cast out folk.” The Shillah call themselves Amazeight, i.e. the noble people. This difference of opinion as to nomenclature has been observed in other nations. […] The Arabs use neither the word “Tamazirght” nor the word “Berber,” but call the Berber tribes “Shillah,” that is, the “outcasts”; the verb is “Shallaha” and the term used for the speech Shluoch".[8]

Kra n imrzutn d imaratn nnan is tga taguri taɛrabt d is tga tsnamk "imxxarn", maccan ɣ tsga yaḍn wiyyaḍ ur ttinin is tga tamaziɣt, zun d Muḥammad Aqdim, lli innan ɣ yan umgrad nns, mas d ism n "Cluḥ", ɣ tillawt, iga ism aẓɣuṛan nna fkan imzdaɣ n Lmɣrib, imṣmudn ɣ waṭlas mqqurn ɣ tisgwin n Mrrakc, tamazirt n Sus d waṭlas mẓẓiyn i yixfawn nnsn. Ɣ Tclḥit, amyag "Iclḥ" ila anamk n izdɣ bdda, zun iɣ tnnit "staqqṛ"[9]. Ɣayad ad aɣ yakkan mas d ism n Cluḥ" iga tt middn lli d istaqṛn. Inna ula ɣ tirra nns is ur igi amẓlan ad nsiggl anamk n tguri ad ɣ imawaln n tutlayin yaḍnin[8].

G tannayt n Ṛacid Agrur, ixṣṣa ad zwar nqrru is d taguri taɛṛabt ad d nttnɛimil, ur d tamaziɣt, maccan ad tt nsiggil ɣ tɛṛabt taklasikt izgl. Ixṣṣa ad tt nsiggl ɣ tɛṛabt tantalant tamɣribit lli igan yat tutlayt iddrn, ittnfaln d wakud s unmgal n tɛṛabt taklasikt. Ɣ tɛṛabt tamɣribit ur llin kra n irimn yaḍn s uẓur "CLḤ" amr wid izdin d imaziɣn, aya ar immal is d taguri-a ijṛa as unfal imsisli zg /r/ s /l/ (rhotacisme). Amyag "Cerreḥ" isnamk inciser, disséquer, iwa ɣ walln n imslɛṛabn, acku ar gis ttfhamn ɣar kra n imikk n tguriwin turḍilin, "Celḥa" tga yat tutlayt taɛṛabt ibbin, ittugzzarn, ifrɣn aylliɣ ggamin ad sul gis fhmn amya[10].

Tuddma "a-" ɣ Aclḥiy tga azwir nna nẓḍar ad naf ɣ tugt n tguriwin ticlḥiyin, ar nttafa azwir ad ɣ tutlayin timaziɣin s tɣarast ad nit, d s tutlayin tifrusyawiyin s tɣarasin yaḍn yaẓn i umaɣnu nɣ talɣa y'ad. Tagara n -iy (itturḍal-d zg uḍfir aɛṛab -iyy) ad ismuttgn ismawn d ifrisn. Llan ula kra n timzarayin yaḍnin ddu talɣa n Aclḥay d Taclḥayt, s tgara n -ay ɣ udɣar n -iy ddu iḍiṣ n targalt lli t id izwarn [11]. Amagut n Aclḥiy iga t Iclḥiyn ; ama ism nns unti iga t Taclḥiyt, amagut Ticlḥiyin. Amma s ddarija nɣ taɛrabt tamɣribit, amsiwl amay iga Ccəlḥ, amagut Ccluḥ, d tutlayt Ccəlḥa,[12] tawafuɣt tawtmant n taclhiyt.

Arratn iclḥiyn iqburn zun d "Ilel n imṭṭawn" n Muḥmmad awzal lli ittyaran g tasuta tiss 17 ar yaqqra i tutlayt s "Tamaziɣt/Tamazixt", ar yaqqra i uɣrf s "Imaziɣn" (Azrig 5, 632):

  • 5- "s nnaḍm n tmaziɣt ann ifulkin igan laɛjbi"[13][14]
  • 632- "Ṛjiɣ lbari tɛala ad ig lmazɣi ad(i) d lma w lbaṛaka i yimaziɣn ad gis ittgi"[15][16]

Amzruy[ssnfl | Snfl asagm]

Tagzzumt ad txwa ur gis illi yat d ur gis ittyura amya, Aws ɣ tirra n tgzzumt ad ! Manmk a rad skrɣ ?

Tadlsa[ssnfl | Snfl asagm]

Tagzzumt ad txwa ur gis illi yat d ur gis ittyura amya, Aws ɣ tirra n tgzzumt ad ! Manmk a rad skrɣ ?

Tutlayt[ssnfl | Snfl asagm]

Imgradn lli sis iẓlin : Tutlayt Taclḥit

Taclḥiyt (s tifinaɣ : ⵜⴰⵛⵍⵃⵉⵢⵜ nɣ ⵜⴰⵙⵓⵙⵉⵜ ) tga yat tutlayt tamaziɣt illan ɣ lmɣrib, middn li sis isawaln gan Iclḥiyn. nttat ad igan tutlayt tamaziɣt tamzwarut ɣ wuṭṭun n imssiwln d turrut n udɣar arakal nna tumẓ, llan gr 8 ar 10 id mlyun sis isawaln.

Tettuysawal Tclḥiyt ɣ Sus, Iḥaḥan, Lḥuz d kra n tsggʷin yaḍnin tn d iwalan. Tumẓ tutlayt taclhiyt zɣ Taṣṣurt ɣ ugafa ar Agʷlmim ɣ unẓul ar Warzazat ɣ ugmuḍ. Macc ar tt inn nttafa tlla ula ɣ timdinin mqqurnin n lmɣrib zun d Tigmmi Tumlilt (Kaẓa), d Rṛbaḍ d Sla.

Tkka tt inn tclḥiyt ar tettyura s uskkil aɛrab, ilin kigan warratn iclḥiyn s uskkil aɛrab. Ɣ isggʷasn ad ggʷranin issffɣ-d usinag agldan n tussna tamaziɣt anaw amaynu n tifinaɣ ar as tinin Neo-Tifinaɣ ntta ɣila a s tt ttaran willi as ssnin. Macc askkil alatin ad bahra ittyusmrasn, slawan akkʷ g wantirnit.

Taclḥiyt kcmn tt tguriwin tiɛṛabin macc tẓḍar ad tg tutlayt tamaziɣt tagafayt g akkʷ drusnt tguriwin turḍilin zɣ tɛṛabt.

Izdayn n brra[ssnfl | Snfl asagm]

Tagzzumt ad txwa ur gis illi yat d ur gis ittyura amya, Aws ɣ tirra n tgzzumt ad ! Manmk a rad skrɣ ?


Ẓr uggar[ssnfl | Snfl asagm]

Tinidlisn[ssnfl | Snfl asagm]

  • André Adam, La Maison et le Village dans quelques tribus de l'Anti-Atlas : contribution à l'étude de l'habitation chez les Berbères sédentaires du groupe chleuh, Larose, Paris, 1951, 78 p.
  • Amédée Boussard, Tag honja la chleuh (histoire vécue),  éd. Baudinière, Paris, 1935, 207 p.
  • René Euloge, Silhouettes du pays Chleuh, Éditions de la Tighermt, Marrakech, 1951, 221 p.
  • Alexis Chottin et Prosper Ricard, Musique et danses berbères du pays Chleuh : études et notations musicales et chorégraphiques, Heugel, Paris, 1933.
  • Lahsen Hira, Parenté et mariage chez les Chleuh (Berbères marocains du Haut-Atlas occidental). Cas d'Idaw-Mhamud, université de Toulouse 2, 1983, 357 p. (thèse de 3e cycle).
  • Léopold-Victor Justinard, Poèmes chleuh recueillis au Sous, librairie E. Leroux, Paris (extrait de La Revue du monde musulman, vol. . LX, p. 63-112.
  • Émile Laoust, Contes berbères du Maroc : textes berbères du groupe Beraber-Chleuh (Maroc central, Haut et Anti-Atlas), Larose, Paris, 1949-1950, 2 vol.
  • « Avec les berbères du Maroc », National Geographic, no 64, janvier 2005.
  • Rachid Agrour, «  », Cahiers d'études africaines, no 208,‎ avril 2012, p. 767-811 (résumé [archive])
  • Jacques Berque, «  », Bulletin de l'Association de géographes français, vol. 27, nos 210-211,‎ mai-juin 1950, p. 116-120

Imlan yaḍni[ssnfl | Snfl asagm]

Isaɣuln[ssnfl | Snfl asagm]

  1. https://joshuaproject.net/people_groups/14911/MO
  2. Perrot d'Ablancourt 1667: 92-93.
  3. Mouliéras, A., 1905. Une tribu zénète anti-musulmane au Maroc les Zkara. p.25.
  4. Van Den Boogert (1997 : 3).
  5. Delaporte et al. 1844, 588.
  6. (Wetzstein 1887 : 34-35).
  7. STUMME, H., 1899. Handbuch des Schilhischen von Tazerwalt. Grammatik, Lesestücke, Gespräche, Glossar. Pp. v. 249. Leipzig: J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung., p.3.
  8. 8,0 8,1 et 8,2 Cunninghame Graham, R., n.d. Mogreb-el-Acksa. London: Heinemann, pp.34, 96.
  9. Febrayer.com - Cluḥ d Taclḥit, Maṣmuda d Imṣmudn.
  10. Agrour, R., 2012. Contribution à l’étude d’un mot voyageur : Chleuh. Cahiers d'études africaines, 52(208), pp.767-811.
  11. Stumme (1899: 3); Laoust (1936: v).
  12. Fox et Abu-Talib (1966: 155), Colin (1993: 976).
  13. محمد أوزال، بحر الدموع، البيت 5
  14. Awzal, Baḥr al-Dumūʿ, v. 5 (edition in van den Boogert 1997).
  15. محمد أوزال، بحر الدموع، البيت 632
  16. Awzal, Baḥr al-Dumūʿ, v. 632 (edition in van den Boogert 1997).