Amnni ad ifulki, addr ɣid afad ad tẓṛt imnnitn lli kullu fulkinin n Wikipidya.

Aḥwac n taskiwin

Zɣ Wikipedia
Aller à la navigation Aller à la recherche
Tawlaft n tarabbut n uḥwac n taskiwin, adwwaṛ n irḥḥaln g ilbnsirn timzgadiwin.

Taskiwin, anaw n uḥwac amaziɣ, sul iddrn ɣ gr urarn n middn ili sul g iffuglutn n imaziɣn izdɣn ɣ iẓẓlmḍ n udrar n drn, mqqar ittidras uḥwac ad ar ittmtat ɣ tmyurin nnsn. Iga uḥwac ad n tskiwin ayda d fln imzwura imaziɣn i tussna n ufgan. tili dars tamatart iggutn ɣ iskkinn n tussna tamaziɣt, ifk wanaw ad n uḥwac tugga xf kigan  n imsarn izrin ɣ umzruy izdin d imnɣi. aḥwac n taskiwin ila addur akswat g tussna d fln middn n zik, ig tandra n iman nnsn g tizi n imnɣan nnsn, ig awd taɣlaɣalt nnsn d ikkan zikk n tasutin. Iḥwac n taskiwin tga t ɣilad UNESCO ɣ uɣawas nns iẓlin s wayda d fln imzwura ɣ tussna n ufgan, d lliɣ ira uḥwac ad aḥṭṭu iggutn ḥma a iɣama ɣ tmyurt n ufgan amaziɣ ad ur immt.[1]

Aḥwac n taskiwin araɣ issktay amzruy nnɣ d imnɣan izrin ɣ tmnaḍt ann ɣ illa wanaw ad n uḥwac, d imussutn n tunnunt lli gis illan, lli aɣ issktayn tiddas d turrgza n irgazn ɣ imnɣi, ig uḥwac n taskiwin tullist tt allsn middn f imnɣi lli izrin. Ar ssfaln imussutn n uḥwac n taskiwin  s taɣḍft d tiggʷs ḥma ad kcmn i imnɣi (ijɣaym), d iɣ nn ukin f ufna (askkur - butska - ḥrrk uccn), d iɣ ukin iwutta d iḍṛṛasn, d iɣ gan imnayn (ahyyaḍ - lmizan - bjjr afullus), iɣ a ttllin s tmatart ifl ufna ɣ ḍaṛat nns, ar sis ttllin ( fttc akal), d iɣ rwln niɣ iɣ rkʷsn (amklb - hrd), d iɣ rnan imnɣi immt ufna ( ufuɣ - assuss). imussutn ad munn d uzduqqṛ n wawgaln, d usinṣg n tgʷmamt, d uẓawan n wallun. Ar ttḥwacn imurar aḥwac ad ɣ yat tsutlt iqqnn, acku imurar gan zun d imnayn lli itt qqln s ufna ad t glin, tg tsutlt ad tamatart n  twizi d tamunt n tqbilin  g ussan n imnɣi, ku yan zɣ trabbut ann ar ittbddad ɣ udɣar nns, iḥuwc iẓṛ ula imddukkʷal nns lli dis ittḥwacn ɣ usays.

Ittyawssan ufgan amaziɣ s tayri nns i tẓuṛi d ufulki d tayri tasutin f tasutin ayad, tg tzdugi d igamiwn aɣbalu n iswingm nns lli s iẓḍa ifalan zwarn n tifras n tussna nns d tmagit nns tamaziɣt. iẓli ufgan amaziɣ aẓawan nns ɣ tlla tɣlaɣalt n isaffn n tayri d unaruz d tiddas awd  tumrt. ifk as mayan tudrt ibuɣlan s isyafatn n wafulki d iman iɣusn n tfganit, ifrk awd s watig n tirlli yattuyn, ifk as adɣar nns g usgd awd tasrtit, d tdamsa, tili awd ɣ uẓawan nns d tussna d tskla nns akkʷ.

Zɣ tmagit n tirlli ad zɣ ilal unaẓuṛ amaziɣ, lli yurmn kigan n izzʷgar n isaffn n tudrt s ma tla n ikʷlan. tg dars tudrt tamaziɣt tamgdudt ifri ɣ ad itt agʷm i tẓuṛi nns…ig unaẓuṛ g tffugliwin d tmɣriwin d tfaskiwin, tissit n tudrt n middn, isulf tasrtit d tskla d tdamsa d usgd s tẓuṛi nns, immaɣ a iml udm n tmagit nns i umaḍal, tamagit ann taẓawant, tamagit ann tasklant, tamagit ann iẓlin s ufgan amaziɣ ur iṭṭfn anaw.

Taẓuṛi n uḥwac[ssnfl | Snfl asagm]

Imgradn lli sis iẓlin : Aḥwac
Tawlaft n tarabbut n uḥwac n taskiwin, adwwaṛ n irḥḥaln g ilbnsirn timzgadiwin .

Aḥwac lli igan tamunt ig tarabbut ig awd udm n twizi yaḍnin. isman uḥwac tarabbut n ufgan d umarg d uẓawan, isman s ɣikan isyafatn n middn. ur iẓli uḥwac s urgaz awd tawtmt, ur igi win wid mẓẓiyn awd wid mqquṛn isman middn akkʷ, d ur igli middn s kra n uṭṭun, aḥwac ismun middn zɣ sin ar ifḍ n ufgan d uggar.

Tawalt n uḥwac tga assaɣ i maṛṛa tirabbutin n uẓawan d umarg lli ɣʷmanin s tmagit n tussna tamaziɣt, zund kullu iḥwacn n sus (amṣmudi), d iḥwacn n ayt uzaɣar d ayt udrar, macc ur nẓḍaṛ a ngli (lunast, timdyazin n ḥmada, lɛiṭa, ḥuran, tahramt, lhit, lmlḥun, takriḥt, tafrraḥt n trudant…) g wassaɣ n uḥwac lliɣ fllas dwrn wanawn ad n uẓawan, d urt sul rwasn s kigan, gan iḥwacn ttɛṛṛbnin lli sun ur igin amaziɣ, acku iɣ nna aḥwac nukz nn kigan n iḥwacn lli llan inn s tutlayt tamaziɣt lli ilsan tamagit tamaziɣt, g Sus d lḥuz d wasif n dra. waxxa illa uḥwac s kigan wanawn d kigan n ikʷlan d uẓawan macc iga yan s tɣarast nns iẓlin ɣ tussna tamaziɣt.

Anawn ad n iḥwacn mmrksnin llan g sus, aḥwac n ida usmlal ur igi aḥwac n awluẓ, illa kra n uzilal grasn ɣ uẓawan d uklu d tɣarast lli sa gis tt ḥucn. ilin tmnaḍin mqqar iga wassaɣ / ism yan, macc aḥwac ur igi yan, anawn n iḥwacn illan ɣ udrar n drn mqquṛn ur igi zun d iḥwacn illan g udrar n laṭlaṣ amṛwaṣu, ur mmrwasn ɣ izli awd imassn ula  ur gin yan ɣ uklu n trabbut d tɣarast n uḥwac. abṭṭu ad illan ngr aḥwac n udrar n drn mqquṛn d udrar amṛwaṣu d sus akkʷ d lḥuz, irwas is d ikka anaw n tzdgi d igamiwn lliɣ zdɣn imaziɣn, ig umzruy awd nttan zɣ a illi iffaln tifiras nns g tẓuṛi d tussna akkʷ.

Iḥwacn lli akkʷ illan ɣ tussna tamaziɣt mqqar gan anawn iggutn, iga yat tẓuṛi lli s tẓli tussna tamaziɣt, ig ayda lli d fln imzwura i ufgan dis yusin aklu n tɣrma d tmagit tamaziɣt.

Timlsit n uḥwac ur tgi yat, ku tamazirt man tmlsit lssan imurar g uḥwac. d kra iga tt tamurt tẓli tmlsit nnsn g tffugliwin nnsn d tmyurin nnsn, iɣ nẓṛa timlsit ɣ iḥwacn n ayt tmazirt n Waqqa d tsktant d Ṭaṭa ur gint zun d tmlsa n iḥwacn n ayt uzaɣar n Tznit, d xtid akkʷ ur gint zun d tinn lli lssan ayt udrar n laṭlaṣ, ig mayan a illi iẓlin s kra iga tt tamazirt. inawn ad n tmlsa d ikʷlan ad immrkksn g tmizar iga afulki lli tla tɣrma tamaziɣt, lli mi iṛcm umzruy tifras nns.

Aẓawan n uḥwac awd nttan immrkks iggut iga  anawn ɣ uḥwac amaziɣ. ilin sin wanawn n isaffn n uẓawan, amzwaru : aẓawan amaziɣ azayku, lli ur iffaɣn isaffn n umarg azayku amaziɣ, ig awd nttan sin wanawn yan iga aclḥi wis sin iga abudrar, d wanaw wis sin ɣ isaffn n uẓawan illa : aẓawan n tafriqt, lli igan aẓawan d ikkan agʷns n tfriqt lli imann g yan uklu n izli ar as tt inin ‘gnawa / tagnawit’.

Isaffn n uẓawan amaziɣ ar tn izuzzur wallun, d isaffn n uẓawan n tfriqt ar tn izuzzur ganga iman dis awd wallun. aẓawan ad n tfriqt ar tin bahra nttafa g laṭlaṣ mẓẓiyn d ugʷns n iffus d iffus atawan.

Iḥwacn n umaziɣ llan f smmust tiwal (أشكال), mqqar iga uḥwac win irgazn waha niɣ iga win irgazn d tmɣarin niɣ win tmɣarin waha niɣ iga win tfrxin.

Tiwal n iḥwacn[ssnfl | Snfl asagm]

  • Tawlaft n tarabbut n uḥwac n taskiwin, adwwaṛ n irḥḥaln g ilbnsirn timzgadiwin.
    Amaɣʷd (استقامة)
  • Wad kʷnanin (مقوس)
  • Sin imaɣʷdn mgabalnin (استقامة متقابلة)
  • Sin imaɣʷdn msasanin (استقامة متوازية)
  • Tasutlt iqnn (دائرة مغلقة)

Tiwal ad n uḥwac illa maɣ munnt ɣ yan wanaw n uḥwac, ili maɣ gis yat niɣ snat, illa daɣ maɣ issfal uḥwac s umaɣʷd idwr s tsutlt iqqnn, d iɣ issfal s sin imaɣʷdn mgabalnin ibṛṛm s tsutlt iqqnn, idwr s tiwal yaḍnin, ig uḥwac s iklli t iglli (uɛllam / ṛṛays), nttan ad asn immaln tizi nna ɣ rad tdwr twila n uḥwac s tayyaḍ, zɣ wad ikʷnan s umaɣʷd niɣ zɣ tsutlt ar sin ikʷnan. ili anaw n uḥwac lli itt ɣaman g yat twila, iɣama fllas ar d ikmml iwiz, iklli illan g kra n tasgiwin n sus.

Zɣ wanawn n uḥwac lli illan, ra nbdr, aḥwac n taskiwin.

Tarabbut n uḥwac n taskiwin, adwwaṛ n irḥḥaln g ilbnsirn timzgadiwin
Tawlaft n tarabbut n uḥwac n taskiwin, adwwaṛ n irḥḥaln g ilbnsirn timzgadiwin.

Tiqbilin ɣ illa uḥwac n taskiwin[ssnfl | Snfl asagm]

  • Tarabbut n uḥwac n taskiwin, adwwaṛ n irḥḥaln g ilbnsirn timzgadiwin.
    Iṛuhaln
  • Ayt dris
  • Idaw izimmr
  • Ida umḥmud
  • Imntagn
  • Irgitn
  • Ayt wadḥas agʷnsan
  • Imdlawn
  • Tiguga
  • Ida umṣattug
  • Aɣbaṛ
  • Amẓmiẓ
  • Ayt cɛayb
  • Ayt ḥddu yusf
  • Ayt mḥnd Ayt tiksit
  • Ayt bxayr g tqbilt n ilbnsirn  : ttawssan ayt bxayr illan g tqbilt n ilbnsirn s uḥwac n taskiwin, ig darsn uḥwac ad a illi izdin d umzruy nnsn. llant ɣ ayt bxayr ɣ tqbilt n ilbnsirn kigan n tmsmunin lli immaɣn ad isul uḥwac n taskiwin ɣ tmyurin nnsn. yat zɣ gisn lli bahra ittawssan tga tt : جمعية أحواش تاسكيوين أفلايزداتن أيت بخاير للفنون lli iwalan i tqbilt n ilbnsirn tafust n ayt bxayr tagrawt n uflla issn tasga n cicawa, gn wassaɣn ad willi imunn g tmsmunt ad fkn atig ggutn i uḥwac n taskiwin : lḥusayn bulzmin, salm amzil, lḥusayn ayt bṛam, lḥusayn aṛḥḥal, bṛahim amzil, muḥmmad igrnam, ḥmad ufqqir, mbaṛk lmij; mbaṛk aẓṛwal.

...

Yusi uḥwac n taskiwin, ism n taskiwin, zɣ tiskt n izimmr iṛcmn s ifalan d ikʷlan lli tt ggan imarirn f tɣṛuḍt nnsn taẓlmaḍt.

inin imzwura mas tt inn kkan imarirn n uḥwac n taskiwin ar tt ggan lbaṛuḍ ɣ tiskt sslkmn tt i udwwaṛ  s wayyaḍ, mayad ɣ uzmz n imnɣi d fṛanṣa, awd iɣnan n tqbilin ɣ ɣad izrin, ula imnɣan ngr asn d tqbilin yaḍnin, nẓḍaṛ a nini mas ilul uḥwac n taskiwin g uzmz lliɣ ilul imnɣi igatn iɣnan ig imnɣi anzgum i tqbilin akkʷ.

Ɣ uḥwac n taskiwin, ar tt ggan imarirn uggar n 20 n urgaz, lsan timlsa tumlilt (lfuqiyat / tcamir), biksn tt s icddadn iṛcmn s ikʷlan n ucnyal anamur, ig mayan tamatart i tamunt tanamurt, gn isk f iggi n tɣṛuḍt nnsn taẓlmaḍtn agʷln lkʷmmit f tsga, asin iwgaln d tilluna d tgʷmamin laɛwwad, g tmyurt ar tt ggant tilluna n ilm kṛaḍt ɣ trabbut, asin ngr yan ar kkuẓ tigʷmamin, willi itt ɣaman zɣ imarirn n trabbut ar tt asin awgal i yan ar tkkatn ar tt ḥwacn.

Taɣarast n usfuglu[ssnfl | Snfl asagm]

La Taskiwin, danse martiale du Haut-Atlas occidental - patrimoine immatériel.

Ar ssfaln middn ad ḥuwcn taskiwin, ɣ tuẓẓumt n yiḍ, g usays niɣ dd asarag, ar ssrɣan imurar takat g yat tsga, ḥma ad sis ssrɣn tilluna nnsn d iwgaln nnsn, d a sis isfawn tuẓẓumt n usays, agʷln lambat n lgaz ɣ tɣʷmrin n usays, ar fllasn ittggʷa wayyur zɣ ddu tagut tiklit ar tayyaḍ, issaggʷ nn yat tsutlt azgn nns iga  irgazn  ilsan umlil, azgn wis sin llant gis tmɣarin, g tuẓẓmt n tsutlt ann ibdd (ṛṛays) d id bu tilluna, d id bu tgʷmamin, ssutln asn middn irgazn d tmɣarin d tḥudriyin d tazzanin ar smuqquln iwiz.

Tafruxt lli imẓẓiyn g timhḍḍṛin n taskiwin dars kkuẓ n isggʷasn, d tad imqquṛn gitsnt ura nn tzray sḍiṣ d mraw n usggʷas, iḍaṛn nnsn idltnt uḥayk umlil d iggʷzn zɣ takkʷst iṛcmn s ikʷlan isufan s umuzun, ar ittmussu s isufa n umuzun nns tizi nna tt ḥwacnt, ar ttmussunt talmṛjanin d tallubanin d iẓṛẓa n nqqʷṛt lli uglnt, gnt g imzgan nnsnt tigʷricin n nnqqʷṛt igan zund tidiklt n ufus, ar asnt ttinin (imuḥidn). iẓḍaṛ ad d ikk ism ad amzruy aqbur n tgldit n imuḥidn(الموحدين) . lsnt i igʷyya nnsnt lmlf azggʷaɣ ilan iẓakkʷn ɣ llant twnziwin d lmcbaḥ n nqqʷṛt.

Irgazn awd nttni lsan lfuqiyat tumlilin (tcamir), sslsn i igʷyya nnsn taṛẓẓatin tumlilin, umẓnt ijjign f iggi n ignzi nnsn, g tɣṛuḍt taẓlmaḍt ugʷln icddadn izggʷaɣn yumẓn f iggi n tɣṛuḍt (tiskt) lli zɣ yusi uḥwac ad assaɣ nns. illa maɣ tga tiskt tin izimmr iɣʷman s ikʷlan ilan lmuzun, ili maɣ tga akccuḍ iɣʷman awd nttan s ikʷlan ila amuzun itt sufun, tg tiskt zun d lkʷmmit ar tt yakka ufus i wayyaḍ tasutin f tasutin. asin irgazn ɣ ifassn nnsn (awgal / atḥḥal) ar ti tnqqarn s ixfawn n iḍuḍan iɣ a tt ḥwacn, agʷln taqqʷrabt f tsga tafasit, agʷln lkʷmmit xf tsga taẓlmaḍt nnsn, biksn timlsa nnsn s ucddad azggʷaɣ ar as tt inin (tajbbadt). s ɣikan gnt tmɣarin timurar d irgazn imurar tasutlt ar tt ḥwacn ar tt nqqaṛn awgaln, ilin ɣ tuẓẓumt n tsutlt ann kkuẓ irgazn ar kkatn allun, d yan niɣ sin ar sinṣign ɣ tgʷmamin.

Issfal iwiz ar tt ḥucn imurar, ar zɣ gisn itt ffaɣ yan lli gisn ur itahln, lli isiggiln s litihal, ar izzigiz ar itt ḥwac ar d ilkm dar tmurar tilli illan g uwtay n litihal, iẓli talli ira yamẓ as afus, ikcm gratsnt ar disnt itt ḥwac, iɣ ẓṛan middn sin iɛzray munn g uḥwac, ar tt ili tɣʷrit, luḥn inn fllasn middn ijjign d lḥbaq d waqqayn n tisnt, ig mayan tamatart izwarn i tmɣra n imal.

Ahyyaḍ[ssnfl | Snfl asagm]

Ur igi yan uḥwac, iga uhyyaḍ mnnaw iḥwacn, illa uhyyaḍ n iḥaḥan, ili uhyyaḍ n awluẓ, ili uhyyaḍ n uzaɣar n tznit, d uhyyaḍ n taskiwin, tili yat trabbut ismrksn ngr taḍṣa d tunnunt d uḥwac, tga s ism ihyyaḍn, tarabbut lli ittawssann s wassaɣ n tarwa n sidi ḥmad umusa.

Iɣ nenna ahyyaḍ nra s wawal yan wanaw n uḥwac illan g (awluẓ - iḥaḥan -tiznit - ida uknsus) d iẓḍaṛ a ili ɣ idɣarn yaḍn ɣ sus.

Ili yan wanaw n uẓawan illan g uḥwac n taskiwin lli nbdr, ittawssan s imussutn nns sis iẓlin d uẓawan nns, ar as tt inin ahyyaḍ n taskiwin.

Ur nssn mani twala tawaltt ad n uhyyaḍ g umawal amaziɣ, is iga assaɣ n ufgan niɣ ism n udɣar niɣ win kra imiss. macc tawalt ad tzdi ixf nns d uggar d irgazn lli itt ilin ɣ trubba willi ismrksn ngr taḍṣa d tunnunt awd aḥwac, ig wassaɣ n ku yan gisn ahyyaḍ, iga uḥwac n ihyyaḍn aḥwac bahra yutn s iẓuṛan ɣ umzruy, aḥwac  ad illa g uzaɣar n tznit zɣ wahli n tasutin, ilaq a ig uẓuṛ nns amzwaru azaɣar n tznit, macc kra imrzutn yaḍnin ar tt inin, mas d ikka uḥwac n ihyyaḍn tamazirt n iḥaḥan, gn iḥaḥan aẓuṛ izwarn n uḥwac ad, immuddu s uzaɣar n tznit g umzwaru n tasut mrawt d kkuẓ ahijri, tigira n tasut tis ttẓa n tlalit, lliɣ tlkm tnbaḍt n umɣar (agilul iḥiḥi) azaɣar n sus ngr (1314 h -1896 t) d (1318 h - 1900 t). lliɣ tt inn ikka umɣar ad iḥml bahra aḥwac d iwiz, ikka tt inn ar isffuglu s uḥwac ɣ wakud n imnɣi, iɣ dars munn imɣarn d imnayn d inmɣuṛn n tqbilin, lli issutln i tiznit. macc aẓuṛ n uhyyaḍ n awluẓ ifss fllas umzruy ur issn yan mani igan aẓuṛ nns amzwaru.

Iga  uhyyaḍ aḥwac lli illan ɣ kigan n tmnaḍin n sus, ar ti tt ḥuwcn irgazn, ar gis kkatn allun ar smurign ili dis lɛwwad d nnaqus, ili uhyyaḍ ɣ illa wallun ur gis illi umarg.

Ddrst[ssnfl | Snfl asagm]

Ar tt inin i trabbut n middn…tajjuqt… n irgazn niɣ timɣarin niɣ tifrxin niɣ dd igḍaḍ d imilliwn… inin adrras i ugadr igzzuln, niɣ i kra n tgudit n iẓṛan imunn yat f iggi n yat. zɣ zikk gan middn assaɣ n ddrst i wanawn n iḥwacn ɣ mmrwin iẓawann d imussutn… kra iga tt tamazirt manik dars iga uḥwac n ddrst.

Adrar n drn n waṭlas mqquṛn[ssnfl | Snfl asagm]

llan sin wanawn d twila n uḥwac n ddrst. amzwaru illa ɣ Imi n tanut - Imntagn - Ida umḥmud ar gis ttḥwacn irgazn d tfrxin lli ur itahln, gn sin imaɣʷdn mgabalnin, ar smurign ar ttḥwacn.

Yili wis sin illa ɣ tqbilin n Ida uzdaɣ ɣ imadliwn n iffus n udrar n drn, iẓẓlmḍ n nnabha d ixf n wasif. aḥwac ad n ddrst ar gis tt ḥuwcn irgazn ɣ yan umaɣʷd, ilint tfrxin ar disn  tt ḥwacnt ɣ mnid nnsn, ar tt ḥwacnt tfrxin ɣ wanaw ad n uḥwac s mknna rant s tɣarast lli tnt issusmn, ḥma ad tsbaynt afulki nnst, iwalli rant issusmtnt. tamẓ ɣ ufus nns yan ujway umlil ig tamatart n uɣus d wafulki.

Ɣ tmnaḍt n ( ida uzdaɣ) ar smurign tamdyazt n ( tazrart) tga tamdyazt bahra iɣzzifn ar tti tt ggan ɣ umarg n uḥwac n ddrst. Ɣ wawluẓ ar ttinin i uḥwac n ddrst ( ajjukṛ), lliɣ a ssfaln aḥwac s uẓawan idrusn, ar itt aywwul imikk s imikk ar d lkmn ttmi n zzrb ɣ uḥwac, ar ti ttḥwacn irgazn awd timɣarin. ɣ (taliwin) ar as tt inin ddrst, ar gis tt ḥwacn irgazn waha, irwas uḥwac nnsn win awluẓ, acku lliɣ mḥadan iqbiln ad s sin.

Adrar n waṭlas mẓẓiyn[ssnfl | Snfl asagm]

Ɣ tmizar ad n waṭlas mẓẓiyn llan sin wanawn n ddrst g tmnaḍt n (waqqa) d ( ṭaṭa), immrwas uḥwac n ṭaṭa d waqqa ɣ uẓawan  d imussutn n uḥwac ar gis tt ḥwacn irgazn. ili yan wanaw g tznit ar as tt inin aḥwac, irwas wad illan g waqqa d ṭaṭa, macc nttan iga win  tmɣarin waha.

Tawalt n ddrst tga ism n middn lli itt ḥuwcn, macc aḥwac nttan iga anawn.

Aḥwac n ismgan[ssnfl | Snfl asagm]

Tlla zɣ kigan n tasutin yat tzdayt, ngr tmurt n lmṛṛuk d ugʷns n tfriqt, iffus n wasif n ssinigal, gant tzdayin ad tin tdamsa d umzruy, drun taɣrma nnsn, waxxa iɣzzif ubrid, macc iga ifili n umṣawaḍ ngr tmizar d tqbilin lli gis izdɣn.

Imlal uzaɣar n sus i wagʷns n tfriqt, tili dars tazdayt tazaykut d ufgan n ugʷns n tfriqt, tmsasa tẓuṛi d tayyaḍ, mmrksnt tawssniwin, ɣikan ar t nẓṛṛa ɣ tẓuṛi nnɣ lli aɣ  d ifl umzruy, zund aḥwac g uẓawan nns awd imassn nns awd imussutn nns.

Ɣ uzaɣar n sus llan kigan n iḥwacn lli iẓlin s uẓawan n (tgnawit), d imiss n uẓawan (ganga) d (tqrqawin), ili uḥwac ad s ism aḥwac n ismgan. ar nttafa ḥawac ad  g iẓlmaḍn d iffusn n laṭlas mẓẓiyn d isktann d taliwin, d waqqa d ṭaṭa, d ixf n wasif, d iftasn n mugadir, d iffus n laṭlas mqquṛn.

D lliɣ iga uẓawan n (tgnawit) zɣ wasif n smmus n uẓawan, imsasa d imurig n ṛṛways lli awd nttan illa yadda f wasif ann n smmus.

Aylli immaln mas iga uẓawan amaziɣ aẓawan n tfriqt s uẓuṛ ig iwis n wakal nns.

Aḥwac n ismgan illa ɣ kigan n tmnaḍin n sus d dra d kra zɣ lḥuz, ar itt ili ɣ tffugliwin n tmaɛcuṛt, d tmɣriwin n ismgan ɣ zikk.

Taḥwact[ssnfl | Snfl asagm]

Illa uḥwac ad ɣ imadliwn iffusn n waṭlas mqquṛn, ig uḥwac ad win irgazn, ar gis tt munn imdyazn ar smazɣn amṣawaḍ gratsn s umdyaz, ili gis imussutn sis iẓlin ar as tt inin (taruzi), illa uḥwac g ( awluẓ - tiznit), aḥwac ann n awluẓ iga zun d walli illan g imadliwn n drn. win tznit d mad as issutln iga win tmɣarin, ar gis smurignt s tutlayt n tmaziɣt d ddarija.

Ɣ tmnaḍin n (ṭaṭa - waqqa - lfija - fum lḥṣn - ibuzbun - awluẓ - induzal - ayt smk - tasktant - intawn …) gan i uḥwac mknna iga wanaw nns  ism n ( awgal), d ig bahra aḥwac n tmaɣarin.

Tlla yat tḥwact ttawssan ɣ (taliwin) d ( ayt waẓkit) d ( igluwa), tla ism n ( tabluydit), ig uḥwac ad win irgazn, ar sis sffuglun ɣ tmɣriwin mqquṛnin, tili tayyaḍ tla ism ( butska), iga uḥwac win irgazn d win tmɣarin.

Ahnaqqaṛ[ssnfl | Snfl asagm]

Alla uḥwac ad g tmnaḍin n ( ṭaṭa - lfayja - d tiniri / tnzruft n dra - d tqbilin n ida uknsus - tafrawt - ida ugniḍif- isaffn - awluẓ - isndaln …) ur yukz yan g umawal ma igan ahnaqqaṛ, macc zund tawalt ad tlla g umawal atargi, nkk nniɣ mas tdwr tawalt zɣ tawalt n uhggaṛ lli igan assaɣ n yat tqbilt n itargin n tiniri, tg tawalt ad ɣikad (ahnaqqaṛ).

laɛwwad[ssnfl | Snfl asagm]

Iwiz n lɛwwad d wallun, Bab n tgʷmamt igat - Ṛacid Ayt Ufqqir (Ayt Bn Lḥaj)- 22 n usggʷas g uwtay nns, zɣ udwwaṛ Kinit taqbilt n Ayt Xṭṭab Timzgadiwin.

Iga laɛwwad imiss n uẓawan, s tutlayt n tmaziɣt ig ( tagʷmamt), iman uẓawan n tgʷmamt d wallun, tga tagʷmamt imiss bahra igan azayku ɣ tussna tamaziɣt, tman d uẓawan drant trubba awd tg tad igan tin yan.

Iɣ isinṣg ugʷmam, ar dis itt mun ubrdakk n irgazn d iḥwacn ɣ llan imussutn iggutn. d ṛṛways n tilluna ar tt munn d wasif n uẓawan lli tgli tgʷmamt. ar nn nttafa aẓawan n laɛwwad g tanila n mugadir (iḥaḥan) d dar tqbilin n ida ubuzya d intugga d tqbilin n ayt xṭṭab.

Ajmak[ssnfl | Snfl asagm]

Aḥwac ad ittawssan g ( actukn - imi mqquṛn - ayt mẓal - ihlaln - ayt wadrim - sidi ɛabd llah lbucwari - tizi n takuct - targa n ticka - xmis ayt musa - iwsimn - tanalt - ayt walyaḍ - ayt baha udrar - ayt baha umlal - azaɣar n tiznit …), ar gis tt ḥwacn irgazn d tmɣarin, g sin imaɣʷdn ingabaln.

Baɛṛṛuj[ssnfl | Snfl asagm]

iga aḥwac iẓlin s tmɣarin, ar tt ḥwacnt ɣ tsutlt iqqnn ar gis kkatnt (awgal), tla s ism baɛṛṛuj. illa uḥwac ad g uzaɣar n sus.

Amdyaz n usays[ssnfl | Snfl asagm]

Mqqar d kcmnt tawssniwin d ikkan bṛṛa n wakal n tmazɣa, d kigan n iswingimn yaḍn d tɣrmawin yaḍn, ɣaman imaziɣn ḥḍan tamagit nnsn d tussna nnsn f iggi n wakal n tmurt nnsn (tamazɣa).

Ɣ tinml n usays, ur illi unmɣuṛ d wad mẓẓiyn, ar gis ttmunan middn akkʷ mknna gan d aynna mi walan, ḥma ad ssfldn i bab n umarg d usmazɣ n wawal.

Nssn bab n umdyaz s kigan n ismawn (amarir - anḍḍam - amdyaz - anccad …), macc wanna iran a ikcm asays a ig bab n wawal, iqqand ad gis ilint tmatarin lli igan tin id bab n usmazɣ n wawal.

Akud n umdyaz ɣ tuẓẓumt n usays iṭṭf atig iggutn, d iɣ kullu fssn middn, igli nttan aswingm iẓli tawalin.

Timawitin n Taskiwin[ssnfl | Snfl asagm]

Ar ttinin is llan 42 n tmawit tasrdast ɣ Tskiwin, macc ur gisn ɣaman amr yan mnnaw, ɣid kra ssɣ gisn:

  • Astara (Ntta a s zggurn)
  • Ajɣaymi
  • Tawada n iysan
  • Hmz
  • Rkz
  • Fttc akal
  • Akʷi targa
  • Bu tsga
  • Asggawr
  • Mmṛẓ igwaln
  • Ssikl agʷal
  • Awizimmr
  • Assufɣ
  • Skr timtdin
  • Riyyc Amar
  • Hrd
  • Tifrizit
  • Ggawr Assus
  • Bu laqdam
  • Ahiyyaḍ
  • Tamssust
  • Adrsiy (Ntta a s sggrun)

Timatarin lli ittilin ɣ umdyaz[ssnfl | Snfl asagm]

  • Ad issn isaffn n umdyaz, ikti iwutta nns.
  • Ad tg tutlayt nns tamaziɣt ɣ llan inzitn.
  • Ad ig bab n tussna irar taɣḍft s iskkinn n tudrt n ugdud nns.
  • Ad ifrrz awal, ig argaz mmi izga ils.
  • Ad ig ils nns, ils yaẓn ul d unlli.
  • Ad ur ikkṛḍ yan s uzawar, ingara d wawal lli rad d yall imnɣi ngr tqbilin.
  • Ad ig bab n ils ismazɣn tutlayt.

Iga Ujmmaɛ, aẓuliḍ d Uṭṭalb lmẓuḍi willi bahra ittawssann g sus d lḥuz, mas gan imdyazn n isuyas. illa wanawn yaḍn n iḥwacn ɣ llan imdyazn ɣ kigan n tmnaḍin timaziɣin zun d Aḥidus ɣ tmazirt n ẓayan (laṭlaṣ), ar gis ttilin inccadn itt nḍamn s umdyaz amaziɣ.

Ɣ uḍṛiṣ ad nbdr kra zɣ anawn n iḥwacn imaziɣn lli bahra ittawssann, nssfal tirra n uḍṛiṣ ad s wanaw lli bahra ssnn middn, macc iɣama sul mayad iẓlin s uẓawan amaziɣ ira sul kigan n twwuri d irzzutn, ḥma a nfk imann i kra wanawn n iḥwacn lli itt afuḍn ar tt nɣubun zɣ tmyurin n umaziɣ.

Ẓṛ uggar[ssnfl | Snfl asagm]

Isaɣuln[ssnfl | Snfl asagm]

  1. Aḥwac n Taskiwin ɣ usitwib n UNESCO
  1. أحمد بوزيد الكنساني, أحواش : الرقص و الغناء الجماعي بسوس, عادات و تقاليد, منشورات عكاظ, الرباط, 1996.
  2. عمر أمرير, حفلات الزواج و الحب في الأطلس الكبير, التراث الشعبي, العدد12 السن1977.
  3. أحمد عصيد, بيان ضد الفولكلور, مجلة تاوسنا, العدد1 يناير 1995 ص 3 .
  4. محمد أقوضاض, شعرية السرد الأمازيغي, منشورات المعهد الملكي للثقافة الأمازيغية, مطبعة المعارف الجديدة الرباط,2008.
  5. صور ومقاطع فيديو ومقاطع صوتية لمناسبات احتفالية في منطقة دمسيرة.
  6. .شهادات كبار السن من منطقة دمسيرة وأعضاء جمعية أحواش تاسكيوين أفلايزداتن أيت بخاير للفنون قبيلة دمسيرة جماعة أفلايسن عمالة شيشاوة حول بعض المعلومات الخاصة بالرقص أحواش.