Aller au contenu

Lidrisi

Zɣ Wikipedia
Lidrisi
afgan
Anaw nɣ asrtuawtm Snfl
Ism amzwaruMohammed Snfl
Asakud n tlalit1111 Snfl
Ida n tlalitCeuta Snfl
Assf n tmttant1166, 1165 Snfl
Ida n tmttantSicile Snfl
Tutlayt taymmatTutlayt Taɛṛabt Snfl
Tutlayin s ar isawal nɣ s ar ittaraTutlayt Taɛṛabt Snfl
Tutlayin n tirraTutlayt Taɛṛabt Snfl
Igr n twuricartographie, Tarakal, Amuddu Snfl
TazduɣtPalerme Snfl
Ida n twwuriindlas, Sicile, Andalousie Snfl
Asgd d tnbaḍt ɣ ddunitLislam Snfl
Adlis inyafnTabula Rogeriana Snfl
Lieu importantchâteau de Sperlinga Snfl
Statut des droits d'auteur du créateur ou de la créatricedroits d'auteurs ne pouvant plus être enfreints Snfl

Iga ism nns imdan Muḥmmad u Muḥmmad u Ɛbdllah u Idris Lidrisi Lḥasani Ṭṭalbi, iga yan unmara n umzruy d yan ɣ imagrn n twssna n trakal, ilul d ɣ usggʷas 1100 tagrigurit ɣ tɣrmt n Sbta illan dɣ akud ann ɣ wadday n tgldit n Imṛabḍn, imqqur ɣ Qṛḍuba ilmd gis mnck, nttat a ɣ izzri yan ugzzum mqquṛn ɣ tudrt nns acku yuman dɣ ayann ɣar s uglam nns imdan n tɣrmt ad d twssna nns imqquṛn fllas acku iḥsu tt nit, fad ilmma ad imuddu s Ṣiqilya iggʷz ɣ dɣinn dar ugllid nns Rujir wis sin, isrs as yan udlis isml as "نزهة المشتاق في اختراق الٱفاق" niɣ d "Tabula Rogeriana" da ismd ɣ usggʷas 548 n uzwag, ig adlis n Imuslmn lli akkʷ iɣʷẓan ɣ uglam n tmizar u urubba d Ṭṭalyan.

Ur igi Lidrisi yan umassan n trakal hlli, maccan ikka tt inn iga yan ugtmassan issn i gigan d talatin yaḍnin zun d tasasfrt d tsnijjit d twssna n imɣayn ɣmklli daɣ iga yan umskalan issn i tskla, ig yan unḍḍam, irwas is ifl kigan ɣ dɣayad waxxa ur iɣama ɣ ubdar ayslad kṛaḍ idlisn ad tn igan d:

Ljamɛ Li Actat Nnabat (الجامع لأشتات النبات)

Ṛawḍ Al Anas Wa Nuzhat Annafs (روض الأنس و نزهة النفس)

Nuzhat Al Muctaq Fi Ixtiraq Al Afaq (نزهة المشتاق في اختراق الٱفاق)

Takaṛḍa nns

[ssnfl | Snfl asagm]

Issunɣ Lidrisi yat tkaṛḍa takʷlillayt i umaḍal akkʷ, isdu gis s tkaṛḍa n Biṭlimus mkann tt issuɣd, ibḍa asatl n twjja n wakal ɣ tɣzi nns s mraw n igzzumn dar illa yan usɣal, ibḍu daɣ turrut nns s sat n tuggas iggi n uḍṛf n ikwadur. S dɣ mk ann tbḍa tkaṛḍa nns s sa mraw n igzzumn.

Takaṛḍa n Lidrisi

Lliɣ ilkm tayafut ad, yiri ad tt isɣlla s usras n yat tkaṛḍa ismunn ddunit akkʷ, issunɣ tt f yat tflut n ifrawn bac ad tnnuṛẓm (tnjm) i tfrɣi. Imuzr (Yamṛ) agllid Rujir ad as ffin yat twrarrayt n uẓṛf izddign ilan yat tazzit ifdudin, tettstl s kkuẓt tmaḍt n uṛṭal, ɣ kra iga t aṛṭal tlla gis yat tmiḍi d sin d mraw n idrimn, mkann smdn tawuri ad, izun Lidris ad gis ɣnbn (nqcn) tiwlafin n sat tsgiwin n ddunit s tmizar nnsn d tɣrmiwin nnsn d illn nnsn d isaffn nnsn d iɣzran nnsn d idrarn nnsn d iɣrɣar nnsn atg... Ig ɣayad asnm akkʷ imqquṛn da d icckcm Lidrisi f tkaṛḍa n umaḍal, ig tt taẓ d i waddad nns ɣ tlla ɣassad.

Tawjja n wakal da iskr Lidrisi dar ugllid Rujir n Siqilya

Adlis nns

[ssnfl | Snfl asagm]

Wanna iɣran adlis n Lidrisi rad yaf is ibḍa amaḍal s sat n tsgiwin da ttyawzdaɣnin, kra iga tt yat gisnt ibdr sfllas kigan n tɣawsiwin saw ɣ trakalt nns (idrarn, isaffn, iɣzran, tamdiwin, imɣuzn, imɣayn, imudar) ula ɣ imzdaɣn nns d manmk ad gan d tɣrmiwin nnsn d igudar nnsn d wusunn nnsn d tamttiwin nnsn da ur irwas yan yan.

"Tabula Tarujryant"

Ukan ntta izzwur awal nns s manmk ad iglm Biṭlimus akal, inna mas issutl d ar ittamẓ talɣa n yat twjja (takurt) zdin dis waman, glugln fllas d ur ar dis ttngirin, yini is d akal d waman zgan ɣ wasa n usayrar dɣ mkda izga ubawj ɣ wagʷns n tglayt, iɣrɣr (lmuḍɛ) n wakal ɣ usayrar illa ɣ tuẓẓumt. Iɣal Lidrisi is d asayrar ad ittmussun ur d akal. Igzm daɣ ntta akal s sin igzzumn yili gratsn uḍṛf n urggag (خط الإستواء) lli ifttun sɣ iming (ccrq) ar ataram (lɣrb) d uḍṛf ad ad igan tiɣzi n wakal.

Sat tmnaḍin n ddunit

[ssnfl | Snfl asagm]

Tamnaḍt tamzwarut

[ssnfl | Snfl asagm]

Ar tssntay tsga ad sɣ idis n utaram sɣ yill n utaram lli mi ttinin dɣ akud ann "ill n tillas", ig yan yill da ur illi ma issn mad illan ɣ tɣrdin nns, nnan is gis llant snat tgzirin, ad tnt igan d tgzirin tikanariyn (s Taɛrabt: جزر الخالدات), sɣ gisnt ad yusi Biṭlimus isqquln n tɣzi d turrut. yifs (issnɣms) is d ku tgzirt illa gis kra n udamum ittyawbnan s iẓṛan, tiɣzi n kuyan ar tlkkm mad ittggan yat tmiḍi n iɣaln.

Tamnaḍt tis snat

[ssnfl | Snfl asagm]

Tga tɣrmt n Ɣana yat ɣ tɣrmiwin nns iglm tt bahra ɣ udlis nns inna is gan imuslmn yili fllas yan ugllid ifkan abndq i Lxlift n Iɛbbasn, yuls is llant ɣ tsga ad mnnawt tamttiwin n isggann azufnin (id war timlsit) d ar bahra ttarun bla imrwasn ula azrf, nttni ad akkʷ iggutn ɣ tarwa darsn ilɣman d taɣaḍtin d ar ttidirn s uɣɣu nnsn, ar cttan islman d lqddid n tfiyyi n ilɣman. D ayt tmizar da llanin ɣ imisi n tmazirt nnsn ar tn ttakʷrn s iɣnan d ar tn inn ttawin ad tn zznzan i isbbabn d ar gisn ttffɣn gigan s tmazirt n Lmɣrib.

Tamnaḍt tis kṛaḍt

[ssnfl | Snfl asagm]

Ibḍa tt Lidrisi s mraw igzzumn, agzzum izwurn ar nit issntay ɣ yill amqqur n Waṭlaṣ, ɣ idis n utaram n twjja n wakal, ibdr sɣ tgzirin nns yat isml as "Sawa" illan tama n yill illasn, ar ttinin is d kiɣ gis iggʷiz Bu sin waskiwn lliɣ ur ta as kcmnt tillas, ins gis, kkan tt inn ar ggarn imzdaɣn nns s iẓṛan ɣaylli ingẓn (iḍṛṛan) yan uzddal ɣ imddukkal nns, tili tgzirt n id taryal, illa gis yan lxlq wan timɣarin ṭṭafn kra n ifugal nṣḍnin, alln nnsn gan zun d usman, da sawaln s yan wawal amya ur t ittakz, da ttmmaɣn d imktarn n yill, ur illi unaḥya gr iwtman d twtmin nnsn aysilad s ifttal d icṭṭiṛn hlli, iwtman nnsn gan id war tamart, da lssan ifrawn n waddagn, ɣ tsga ad llant mnnawt tamttiwin tumiyanin (n wumiyn) da iglm Lidrisi, zun d tagzirt ɣ illa yan wawṣaḍ ittdurdun kra ikkan tama nns d yat yaḍni llan gis kra n mddn s iguyya n imktarn (lbhaym) d ṭayyaḍ igan tin sin iqddacn gan akniwn imsx tn Ubabbay acku kkan tt inn gan imnkadn (iqṭṭaɛn) d ar nkkdn aɣaras f iɣrruba d trifin nna d ttkkanin tagzirt ann, ar nqqan id bab nnsn d ar asn ttakʷrn ayda nnsn, tagzirt ad sf Lidrisi tlla ɣ umddur n uftas n Wasfi.

Agzzum ad n tmnaḍin tkcm nit gis tmazirt n tnzruft ida ɣ tlla tɣrmt n Nul Lmṭa d tzggʷaɣt d waɣru, yili gis ɣ tmazirt n Sus tiɣrmt n Trudant d Twiwin d Tamamt, gis ɣ Tmazɣa (tamazirt n Imaziɣn) Sijlmassa d Dra d Day d Tadla d ugadir n lmhdi u Twala d Fas d Mknas d Sla d iftasn akkʷ lli ttaggʷanin ill, gis tiɣrmt n Tlmsan d Tiṭṭawin d Ṣfṛu d Mɣila d Ugrsif d Ujdat d tumlilt d Wahṛan d Tahrt, izri daɣ ad ibdr tiɣrmiwin n Lmɣrib anammas dɣ ntta zun d Tuns d Dzayr n ayt Imzɣann d Bgayt d Gigl d Tmlyant d Lqlɛt d Tamsult d Tqstntint d Tgmmi n Mrin d tgmmi n mllul, s tugga n Lidrisi Imaziɣn ad akkʷ gisn iggutn, yiwi daɣ f iẓuṛan n Imaziɣn inna is d yadlli tigmmi nnsn tga tt Filiṣṭin, igld asn Jallut u Ḍṛiṣ u Jana u Bṛ u Qays u Ilyas u Maḍaṛ d lliɣ inɣa Dawd Jallut ad lli igan Amaziɣ, zugn Imaziɣn s tmizar ad n Lɣrb aylliɣ akkʷ tkarn akal n Lmɣrib yaggugn d ɣinn aɣ bḍant tqbilin nnsn.

Aglam n Nul Lmṭa: tiɣrmt ad n Nul tga yat tɣrmt imqqurn, izgr tt yan wasif ar srs ittkka sɣ iming (ccrq) zdɣn gis tiqbilin n Ilmḍn d Ilmtunn, inna Lidrisi is gis a ɣ ar skarn iɣrawn ilmḍiyn da dar ur illi kra yufn asnflul nnsn ula iqquṛ fllasn, d nttni a s ar ttmmaɣn ayt tmizar n lɣrb acku fssusn i wanna tn ittasin. Ɣ tɣrmt ad llan kra n itrrasn da sggmnin ilguma d trika i ilɣman, ar gis zznzan ula kra n ijwayn ar asn ttinin tasfsarit d ixnifn, ar ṭṭaṛn s 50 Dinar dɣ ikann i yat tyuga. Llan dar imzdaɣn nns tuggt n imugayn d ulli, yujad darsn wuɣɣu d wudi, ar srs d ttackan mddn sɣ tsgiwin ann akkʷ ar gis ttqḍun tiɣawsiwin nnsn.

Aglam n Sijilmassa: Tga yat tɣrmt imqqurn illa gis utrras bahra, tg awttas i wanna d ikcmn d wanna d yafuḍn, ggutn gis icakan d urtan, waxxa ur fllas illi kra n ugadir, llan gis ɣar ibrgmma d tgmma d tuṣkiwin zdin gratsn f yan wasif ngin gis bahra n waman, ar inggi slawan ɣ unbdu dɣ mkda inggi wasif n Nil.

Aglam n tmazirt n Sus:

Aglam n udrar n Drn:

Aglam n Mṛṛakc:

Sa n yilln

[ssnfl | Snfl asagm]

Zrin ɣ sat tsgiwin ad sa n yilln ar asn ttinin "iɣzran", ṣḍiṣ sɣ gisn mmzdin gratsn d yan gisn iẓli ig lax s nttan, d ur izdi d kra n yan ɣ yilln yaḍnin, amzwaru n yilln iga tt win Ccinwa d Lhnd d Ssnd d Lyaman, assnti nns illa ɣ tsga n iming (ccrq) nnig i uḍṛf n ikwadur s kṛaḍ d mrawt n tskfal, imma ill wis sin iga tt ill Accami lli mi illa uffuɣ nns ɣ tsga n Lmɣrib d ussnti nns ɣ tsga tis kṛaḍt, ill n Grgan d Idaylamn iga yan yill iẓlin, d ur illi mad d izdi ɣ yilln yad ttyawbdarnin, uckan d gis kra isaffn d iɣbula da bdda nginin s waman, tzdi d yill ad ɣ tsga n iming tmazirt n uɣuzn, tasga nns n iẓẓlmḍ tzdi d tmazirt n Ixzriyn, tasga nns n utaram tzdi d tmazirt n Uzrbayjan d tmazirt n idaylamn tsɣummr dis ɣ tsga n yiffus.

Ẓṛ daɣ

[ssnfl | Snfl asagm]

Ɛbdlawḥd Amṛṛakci

Ibn Xaldun

Tisaɣulin

[ssnfl | Snfl asagm]