Tutlayt Tarifit

Zɣ Wikipedia
(Tmmatti d zɣ Tarifit)
Aller à la navigation Aller à la recherche
Tutlayt Tarifit
Tarifit — تاريفيت‎ — ⵜⴰⵔⵉⴼⵉⵜ‎
Imsiwln imlalutn
4 399 000 (2016)
Agmmay alatini d Tifinaɣ
Ingaln n tutlayt
ISO 639-3 rif
Glottolog tari1263[1]

Tga Trifit tutlayt tamaziɣt nna s sawaln ayt rrif. Zɣ mad nufa ɣ usiḍn amrrukiy n 2004, uṭṭun n imssiwln n trifiyt ɣ umrruk iga t attayn n 1,270,000 umlyun, ilkm attayn n 1,5 umlyun ɣ umaḍal akkʷ. zɣ dar isugam yaḍnin, ittwasitg wuṭṭun n imssiwln nns s wattayn n 3 imlyunn.

Llan tuggt n imssiwln n trifiyt ɣ urubba nna s ddan dffir n uzwag nnsn imqqurn zɣ wammas n isggʷasn n 1960. Hulanḍa, Abljik, d Waliman, gan timizar nna ɣ bahra llan.

Mqqar ittwassn yism ad n "tarifiyt", ig yan yirm ubɣir (ilan abɣur), imaziɣn n rrif ar aqqran i tutlayt-nnsn s ism "tamaziɣt".

Tiqbilin timslmaziɣin nna isawaln s trifiyt gant tnt: Ibqquyn, Ayt Wryaɣl, Ayt Tmsaman, Ayt Tuzin, Ayt Ɛmmart, Igznnayn, (Mtalsa, Ibdarsn?), Ayt Sɛid, Iqlɛiyn, Tafrsit, Ayt Ulick(?), Ayt Buyḥyi, Ikbdanen, Ayt Gmil.

Isnfiln Imsislitn[ssnfl | Snfl asagm]

Ittwassn wawal arifiy s isnfiln nns imsislitn sis iẓlin. isnfiln ad imsislitn gan zɣ tɣawsiwin iskarn tanmart ɣ urmas dar imaziɣn ann yaḍn.

askkil manik s ittwasusru amdya
l r awal [awar]; aɣyul [aɣyur]; ul [ur]
k c nkk [ncc]; akal [acal]; mamk [mamc]
ll ddj illi [iddji]; taẓallit [taẓaddjit]
g j agllid [ajddjid]; agḍiḍ [ajḍiḍ]
g y agm [aym]
lt tc ultma [utcma]; taɣyult [taɣyutc]
r aa war [waa]; tamɣart [tamɣaat]; tamurt [tamwaat]
sk cc isk [icc]; tiskrt [ticcrt]

Amata n walsiwn irifiyn, slawan akkʷ win tsggʷin tinammasin n rrif amslmaziɣ, gisn isnfiln ad imsislitn, mac ur kullu gis ttwaɛmmemn; ur llin dar walsiwn n ugmmuḍ n rrif (ikbdann, iznasn...) nna yaẓn uggar i tntaliwin ann yaḍn ɣ uswir amsisli.

Imgirrden gr Tarifit d tutlayin timaziɣin yaḍni:

  • /l/ ar ittaḍu /ř/, zun d : aɣyul -> aɣyuř
  • Ur ar ttnṭaqn /r/ iɣ illa ḍaṛt n uɣri: taddart -> taddaat.

Lemmer tlla tiɣra mbeɛd /r/ ar t nttnṭaq, zun d : ar tnṭaqn /r/ n tamara.

  • /ll/ ar ittaḍu /ǧ/, Amdya : yelli -> yeǧi.
  • /lt/ ar ittaḍu /č/, Amdya : weltma -> wečma.
  • S umata /k/ ar ittaḍu /c/.
  • Mnck n twal, ur ar ttnṭaqn awṣil a-, zun d : afus -> fus

Asekkil ɣ tmaziɣt n arrif Taguri tarifit Taguri ɣ tntalayin yaḍnin Anamek s taclḥit
Ř ř ul ul
aɣyuř aɣyul aɣyul
awař awal awal
Ǧ ǧ (dj) azeǧif ixf agayyu/ixf
yeǧa yella illa
ajeǧid agellid agllid
Č č wečma weltma ultma
tacemřač tamllalt tumlilt
taɣyuč taɣyult taɣyult

  • Biarnay, Samuel. 1911. Etude sur le dialecte des Bet't'ioua du Vieil-Arzeu. Alger: Carbonel.
  • Biarnay, Samuel. 1917. Etude sur les dialectes berbères du Rif. Paris: Leroux.
  • Cadi, Kaddour. 1987. Système verbal rifain. Forme et sens. Paris: Peeters.
  • Colin, Georges Séraphin. 1929. "Le parler berbère des Gmara." Hespéris 9: 43-58.
  • Kossmann, Maarten. 2000. Esquisse grammaticale du rifain oriental. Paris: Peeters.
  • Lafkioui, Mena. 2007. Atlas linguistique des variétés berbères du Rif. Köln: Rüdiger Köppe.
  • McClelland, Clive. 1996. Interrelations of prosody, clause structure and discourse pragmatics in Tarifit Berber. University of Texas at Arlington.
  • McClelland, Clive. The Interrelations of Syntax, Narrative Structure, and Prosody in a Berber Language (Studies in Linguistics and Semiotics, V. 8). Lewiston, NY: Edwin Mellen Press, 2000. (ISBN 0-7734-7740-3)
  • Mourigh, K., & Kossmann, M. 2020. An introduction to Tarifiyt Berber (Nador, Morocco) (Lehrbücher orientalischer Sprachen ; volume IV/1). (ISBN 9783868353075)
  • Renisio, A. 1932. Etude sur les dialectes berbères des Beni Iznassen, du Rif et des Senhaja de Sraïr. Paris: Leroux.

Izdayn n brra[ssnfl | Snfl asagm]

Ẓr ula Tarifit ɣ Wikipidya lli illan ɣ Wikimidya Incubator

Isaɣuln[ssnfl | Snfl asagm]

  1. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds (2017). "Tutlayt Tarifit". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. http://glottolog.org/resource/languoid/id/tari1263. 
Tutlayin Timaziɣin
Tutlayin Amzray Tamaziɣt taqburt†,LB
Gwanc Tagwancit
Agmuḍ Tawilant · Tasuknit · Taɣdimst · Tazrgt · Tanfust · Tasiwit
Agafa Tajnat Aṭlas Anammas AgmuḍanSṬ (Ayt Sɣruccn · Ayt Warayn) · Tanzruft Tagafayt (Tagurart · Tumẓabt · Tamaziɣt n unẓul n Wahran d Figig · Tidiklt · Tuwat · Tugurt · Tagargrnt) · Tarifit · Tijanatin tigmmuḍanin n Lmɣrib · Ayt Iznasn · Ayt Snus · Tacawit · Tazwarit TatunsitSG (Tajṛbit · Tamaziɣt n Maṭmaṭa · Tasndit · Tawilult) · Tutrimt Tadzayrit (Taclfit · Tacnwit)
Ur igin tijanatin Tamaziɣt n waṭlas (Aṭlas Anammas · Llisan Al-ɣarbi · Taɣumarit · Taṣnhajit n Srayr · Taclḥiyt) · Taqbaylit
Tinawayin Tamaziɣt Tanawayt Tamɣribit · Tamaziɣt Tanawayt Tadzayrit
Twarg Tamahaq · Tamacq · Tawllammt · Tayart
Anẓul Utrim Tatsrrt · Tuẓẓungiyya
Agmmay Agmmay n Tifinaɣ · Agmmay Alatin · Agʷmmay Amaziɣ Aɛṛab · Tirra taɛibrit
Timrsal Unbiḍ AAAL (Dzayr) · SNM (Dzayr) · SGSM (Lmɣrib) · DNAFLA (Mali) · CRB (Fransa)
Ur gin unbiḍ Agraw imaziɣn (GM) · Agraw Amaḍlan Amaziɣ (GMM)
SG Ar tzray s ugmuḍan· SṬ Ar tzray s Waṭlas · Tutlayt inɣuban · LB Tettyalsbna